“آژنگ نیوز”: نام و حدود ایران در طول دوران تاریخی تفاوتها و تغییراتی داشته است. پیش از اسلام کشور ما را به‌یقین از آغاز ساسانیان «ایران/ ایرانشهر» می‌نامیدند و به احتمال بسیار این نام را ساسانیان از اشکانیان گرفته بودند.
ایران جمع ایر (پارسی میانه: ēr به معنی «نژاده، آزاده») است. پس ایران در اصل به معنی «آزادگان، احرار» است، یعنی نام قوم به کشور داده شده است. در شاهنامه حتّی هنوز ایران به معنی «ایرانیان» بارها به کار رفته و در معنی «کشور ایران» بیش از هزار بار. در متون دیگر فارسی نیز درصدِ کاررفت «ایران» بسیار بالاتر از «فارس» و «عجم» است و تازه همان اندازه کاربردِ نسبتاً اندکِ دو اصطلاحِ اخیر نیز در واقع اقتباس از زبان عربی است و نه لفظی رایج در زبان فارسی. از آنجا که اعراب بیشتر با ایالت فارس سر و کار داشتند که با آن همسایه بودند و در زمان ساسانیان پایتخت کشور نیز بود، سراسرِ ایران را «فارس» می‌نامیدند، همچنانکه یونانیان نیز که بیشتر با دولتِ هخامنشیِ پارسی‌نژاد و پارس‌نشین رابطه داشتند، ایران را «پِرسیس» می‌نامیدند و این نام از زبان آنها به زبانهای دیگر اروپایی رفت. و باز برای مثال فرانسوی‌ها کشور آلمان را به نام یکی از اقوام ژرمنهای غربی، یعنی آله مانن (به معنی «همۀ مردان») که با آنها همسایه بودند «آلمان» می‌نامند، در حالی که رومیان همسایۀ امپراطوری خود را «گرمانیا» می‌خواندند، ولی خودِ مردمِ آلمان کشور خود را «دویچلاند» می‌گویند (و در زبان انگلیسی «ژرمنی»).
امّا هدف از تصویب جامعۀ ملل به درخواست دولت ایران در پاییز ۱۹۳۴، تا از ۲۲ مارس ۱۹۳۵ (برابر با اول فروردین ۱۳۱۴) «ایران» جانشین «پرشیا» (فارس) گردد چه بود؟
تردیدی نیست که موضوع «نژاد آریایی» که در آن زمان یکی از واردات ایران از آلمان بود و هنوز هم کسانی از ساده‌لوحی بدان دلبسته‌اند، در این تغییر نام نقش داشت. ولی در کنار آن هراس دولت از سوءاستفادۀ همسایۀ شمالی (در آن زمان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی) از نام «پرشیا» (فارس) بود که همیشه اندیشۀ رخنه در وحدت کشور ما به قصد رسیدن به آبهای خلیج فارس را در سر داشت، ولی به هر علتی این تغییر نام صورت گرفته باشد، موضوع بر سر تغییر نام «پرشیا» به «ایران» در ارتباطات بین‌المللی بود و نه در خودِ ایران که نام رسمی کشور همیشه ایران/ ایرانشهر بود، مگر در هفت قرن نخستین هجری که کشورِ چندحکومتی ما اصلاً یک نام واحد و رسمی/ اداری نداشت، نه ایران و نه فارس و نه عجم. اینکه پیش از سلسلۀ پهلوی نام رسمی کشور ما در میان خود ما ایران بود، چیزی نیست که کسی نداند، ولی کسانی هستند که دوست دارند خود را «به کوچۀ علی چپ بزنند». این نکته جالب است که با آنکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی آرزوی تغییر نام ایران به فارس برآورده نشد، ولی بقایای حزب توده هنوز از درد این سقط جنین می‌نالند. تا این اندازه نفرت و کینه و عداوت نسبت به میهن خود چنان شگفت‌انگیز است که باید آن را قاب گرفت و به دیوار دوزخ آویخت.
دکتر جلال خالقی مطلق
منبع:به یاد ایرج افشار (دفتر اول)، به کوشش دکتر جواد بشری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰
گروه گزارش