به گزارش “آژنگ نیوز”قورخانه محل ساخت اسلحه دوران قاجار بود.قورخانه واژه‌ای ترکی و به‌چَم (:معنی) اسلحه‌خانه یا زرادخانه است. قورخانه تهران یا به اختصار: قورخانه یا تخشائی، به ساختمانی بزرگ در مرکز شهر تهران قدیم ومیدان توپخانه اطلاق می‌شد که محل ساختن جنگ‌افزار و مهمات و ساز و برگ نظامی و جنگی بود.
از دوره قاجاریه میدان توپخانه، به‌عنوان مکان نظامی، وظیفه نگهبانی از ارگ پادشاهی را بر عهده داشت و چنانکه اشاره شد ،در گوشه جنوب باختری آن مکانی به نام «قورخانه مبارکه» برای ساخت ساز و برگ نظامی نیز احداث شد و مهندسان آلمانی دانش ساخت سلاح‌ها را با خود به این بنا آوردند.
روسای قورخانه
قورخانه روسای متعددی داشت ،جهانگیرخان اقبال‌السلطنه، وزیر صنایع و امیرتومان، از ارامنه ایران، پسر «سلیمان خان سهام‌الدوله» و از ارامنه مهاجر تفلیس از رجال برجسته که بسیار مورد توجه ناصرالدین شاه بود، در سال ۱۲۷۹ هجری قمری که جایگاه سرتیپی و ژنرال آجودان مخصوص شاه بود به عنوان اولین فرد برای ریاست قورخانه برگزیده شد.
یکی دیگر از رؤسای قورخانه «آقارضاخان اقبال‌السلطنه» بود. او از شاگردان «فرانسیس کارلهیان» فرانسوی بود و در سال ۱۲۸۰ هجری قمری از سوی ناصرالدین‌شاه لقب «عکاس‌باشی» را دریافت کرد و زمانی سرگرم پیشه نظامی و «اداره کل توپ‌های ممالک محروسه» شد. در سال ۱۲۹۰ نیز لقب «آجودان مخصوص و خزانه‌داری صرف جیب مبارک» را دریافت کرد. مدتی به مشاغل نظامی و «اداره کل توپ‌های ممالک محروسه» پرداخت و در سال ۱۳۰۱ وزیر قورخانه شد.
از دیگر اشخاص نامداری که در قورخانه کار می‌کرد «ابوالحسن صبا» بود و با اینکه دستمزد بالایی دریافت می‌کرد، ولی به سوی موسیقی حرفه ای گرایش یافت و از قورخانه بیرون آمد.
قمپاره به جای خمپاره
اما قورخانه از هدف اصلی اش که ساخت سلاح های جنگی بود ،دور افتاد وبه روایت جعفر شهری قورخانه اگرچه عمل رسمیش ساختن اسلحه و مهمات و ساز و برگ جنگی بود اما کمتر اثری از آن‌ها به‌چشم می‌خورد. تنها فعالیتش تهیه وسایل آتش‌بازی بود که جهت نمایش شب‌های اعیاد و جشن‌های ملی و مذهبی و امثال آن به‌کار می‌آمد .مانند تابلوهایی از پرچم و تاج و شیروخورشید و مشابه آن که از لوله‌های باروت درست می‌شد، فشفشه و ترقه و خمپاره که به آن «قمباره» می‌گفتند و کوزه و ترقه و پاچه خیزک یا پاچه خزک و امثال آن که اوقات بی‌مصرف کارکنان آن را مشغول می‌نمود.
سرنوشت قورخانه در دوره پهلوی
قورخانه در زمان پهلوی اول به وسیله شخصی آلمانی به‌نام «گرهارد هارتمن» و همکارانش از نو آغاز به‌کار کرد و دولت شخصی به‌نام «اسماعیل خان» را به‌عنوان سرپرست قورخانه و «مرتضی خان» را جانشین (معاون) وی برگزید. در این دوره افزون بر ساخت‌وساز‌های جنگی، کار‌های هنری هم ساخته می‌شود مانند دو تندیس سرباز هخامنشی که در سال‌های ۱۳۰۱ ـ. ۱۳۰۴ هجری شمسی ساخته شد و در پیرامون سردر ورودی کاخ مرمر نصب شد. پس از جابه‌جایی اسلحه‌خانه به جای دیگر، قورخانه کارکرد خود را از دست داد. سازمان تسلیحات ارتش بازمانده قورخانه تهران به خیابان «سلطنت‌آباد» (پاسداران)» جابه‌جا شد.
در نهایت قورخانه نظامی تهران از جمله آثار تاریخی ارزشمند و باقی مانده از دوران قاجار بود که باقیمانده‌های آن، امروزه به جزئی از متروی تهران تبدیل شده وتنها سردر قورخانه تهران بر جای مانده است.
گروه تاریخ