“آژنگ نیوز”:حوض افزون بر ایفای نقش مهم در زندگی روزمرۀ مردم، جایگاه خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات آنان داشته است.
ایرانیان در روزگاران کهن به‌سبب کمبود آب در بخش عمده‌ای از این سرزمین، ارزش بسیاری برای آب قائل بودند و ستایشگاههای بزرگی برای نیایش “ ایزد نگهبان آب، آناهیتا “، برپا داشته بودند .
حوض، آبگیری مصنوعی در حیاط خانه‌ها، حمامهای سنتی، برخی گذرگاههای عمومی و نیز در مسیرهای بین‌راهی با کاربردهای متفاوت بود و محلی است برای جمع شدن آب یا جایی که برای آب در زمین می سازند .
حوض واژه‌ای عربی است که معادل آن در زبان پهلوی یا پارسی میانه ، شادروان است .
بساط لهو بینداز و برگ عیش بنه
به زیر سایه رز بر کنار شادروان .
سعدی .
( شادُروان معانی دیگری نیز در زبان پارسی دارد)
همچنین کاوشهای باستان‌شناسی نمونه‌های بسیاری از کاربرد حوض در ایران را نشان می‌دهد؛ ازجمله در خانه‌های مکشوفه از تپه‌یحیى در کرمان، متعلق به هزارۀ ۵ ق‌م ، همچنین در آثار معماری ایلامی پیدا شده از هفت‌تپۀ خوزستان، متعلق به هزارۀ ۲ ق‌م .
در بنای پاسارگاد، نخستین پایتخت هخامنشیان (مقبرۀ کورش بزرگ)، آثار آب‌نما و حوض دیده شده است .
همچنین، در بیشابور، پایتخت شاپور اول، پرستشگاهی پیرامون آبگیری سنگی بنیاد شده است.
در ۶۰ متری درون غار شاپور در کازرون (بیشابور) نیز حوضی به شکل نعل اسب وجود دارد .
آتشکدۀ اردشیر پاپکان بیرون از شهر گور نزدیک فیروزآباد و نیز آتشکدۀ آذرگشنسب، در نزدیکی نطاب، بر برکه ای نهاده شده اند.
نکته جالب‌تر آنکه یکی از کهن‌ترین طرحهای فرش نقش «حوضی» یا «ترنج ـ ترنج» است که قدیم‌ترین نمونۀ آن در پازیریک کشف شده است.
حوضها در مراسم مذهبی و آداب تطهیر کاربرد داشته‌اند؛ در نقش‌برجستۀ کورانگون در فَهلیان فارس، نقش حوضی برای تعمید زائران دیده می‌شود .
در ورودی معابد مهری (مهرابه‌ها) نیز حوضچه‌ای تعبیه می شده که جایگاه شست‌وشوی پا بوده است و به آن
«پادیاو و یا پادیاب» می‌گفتند.
پاد یاو ایرانی ، چهاردیواری کوچکی بوده که جوی آب یا برکه‌ای (حوضی) در میان داشته است. پادیاو با همۀ ویژگیهایش پس از اسلام در پیش مسجدها و زیارتگاهها (امامزاده‌ها) به وضوخانه و در شهرها و آبادیهای پیرامون کویر، به گودال باغچه و حوض‌خانه‌های زیرزمین تبدیل شده است .
پادیاو مشکوی خسرو پرویز در کاخ خسرو در قصر شیرین ، گودال باغچه میان مدرسه و مسجد نراقی آقابزرگ در کاشان، و حوض‌خانه و حوض‌جوش شاه عباس و فتحعلی‌شاهی باغ شاه در فین کاشان از آن جمله‌اند .
در میان خانقاهها نیز پادیاوهای زیبایی دیده می‌شود، مانند خانقاه ماهان .
در ورودی کلیساها نیز حوضچه‌های آب مقدس وجود داشته است .
در اقلید فارس، در دامنۀ تپۀ سنگی قلات، حوضچه‌ای به نام دختر گبر از دوران ساسانی به جا مانده که با ۳ پله، یک حوض با عمق کم، و سنگ نگاره ای به خط پهلوی ساسانی جزئی از عبادتگاه زردشتیان، و متعلق به دژی در بالای تپه بوده است. خانۀ حاکم دژ یا قلعه نیز بالای تپه بوده است. روز جشن به ویژه نوروز، حوضچه را پر از حنا می‌کردند و دختر حاکم مقداری از آن را به‌عنوان تبرک به مردم می‌داده است.
در باور مردم، آنجا محل ناپدیدشدن دختری در زمان یزدگرد ساسانی است که در حال فرار از دست دشمن به این کوه پناه آورده، و در آنجا از دیدگان ناپدید شده است .
در تخت‌جمشید، از دورۀ معماری هخامنشیان ، سنگابه‌ای در کنار ورودی کاخ آپادانا به دست آمده که احتمالاً برای نگهداری آب چشمه‌های مقدس بوده است.
در دوران ساسانیان، مرکز حیاط با گستره‌ای از آب (مصنوعی یا طبیعی) تعبیه میشد..
غیر از مجموعۀ تخت سلیمان در تکاب، کاخ فیروزآباد هم نمونه‌ای شاخص از این کاربرد به‌شمار می‌آید؛ شیوه‌ای که به دوره‌های اسلامی نیز سرایت کرد.
حوضها و آب‌نماها در جایی قرار داده می‌شدند که بناهای مجاور در آن منعکس شود و اندازه را دوچندان کند؛ مانند ستونهای چهل‌ستون و انعکاس تصویر در آن.
پیش از اسلام و اوایل اسلام، استخرهای گرد معمول بوده است که بعدها به کار نمی‌رفتند. تا قبل از دورۀ قاجاریه ساخت حوض به شکل بیضی مرسوم نبود؛ زیرا معتقد بودند که آب در حوض بیضی زودتر گندیده می‌شود.
در تاریخ معاصر نیز خانه‌های سنتی، حوض افزون بر زیبایی، برای کاستن گرما و تأمین رطوبت هوا، شست‌وشو و مصارف بهداشتی، و ذخیرۀ آب و آبیاری ساخته میشد.
گروه تاریخ