به گزارش “آژنگ نیوز”به مناسبت روز مهندس نگاهی به پیشینه مهندسی در ایران داریم.در کتاب فرهنگ لغت فارسی عمید در تعریف کلمه مهندس آمده است :مهندس به ضم میم و فتح ها و نون مشدد یعنی اندازه گیرنده و کسی که در پاره ای از علوم و فنون مانند راهسازی و معماری یا کشاورزی یا ساختن ماشینها تحصیلات عالی کرده و متخصص شده باشد . با در نظر گرفتن این تعریف بود که از دوران قاجاریه تلاشهایی برای تربیت مهندس صورت گرفت. ورود آثار تمدنی جدید ،انجام فعالیتهایی مانند جاده کشی را بسیار ضروری ساخت .اولین مهندسین هم در همین زمینه امکان بروز ،ظهور و فعالیت یافتند.
دیدگاه یک مهندس دوره قاجاریه
از دوره اواخر قاجار عنوان مهندس در مورد برخی ار متخصصین امور فنی بکار برده می شد.سفر نامه مهندس عبدالله که د ر سال 1317 ه.ق به نگارش درآمده بود. نمونه ای از این موضوع به شمار می آید.این سفرنامه ، نوشته عبدالله مهندس و متخصص امور نظامی وشهری است .او پیش از حرکت مظفرالدین شاه به سوی فرنگ به دستور امین السلطان (صدر اعظم) مامور بود که همراه مظفرالدین شاه به مسافرت رفته و به عنوان یک مهنس کلیه مسیر را باز بینی کرده و اگر در جایی نیاز به پل است آن را بسازد و خلاصه موانع بر سر راه را مرتفع کرده و ضمنا نقشه مسیر را هم ترسیم نماید.
او مامور شده بود روزنامه مخصوص مسافرت خود را ضمن انجام تکالیف مسافرتی اش با نقشه کامل آن تهیه ببینند که علاوه بر ضمیمه شدن به سفرنامه شاه در کتابخانه دولتی ضبط شده در یک زمانی مورد استفاده قرار گیرد. در این سفر مهندس خط حرکت مظفرالدین شاه را ترسیم نموده و ضمنا در سفرنامه نقشه آن را نیزطراحی و ثبت کرده است .نقشه ترسیمی این مهندس از بالاترین میزان دقت برخوردار بوده است.او در طراحی دستی نیز مهارت داشته و نقاشی هایی برای این گزارش مهندسی خود تهیه نموده است .
در این زمان در مدرسه دارالفنون عده ای در زمینه آموزش قانون مدنی نقشه کشی مهندسی به این افراد عنوان مهندس داده می‌شد. مانند مهندس حاجی محمد میرزا قاجار ،مهندس بهادر خان کرمانی ،مهندس سلیمان خان و مهندس بغایری. اما این افراد بیشتر در شغل کارمندی و مستخدمی دولت در نظام اداری ایران در عصر جدید به فعالیت‌های خودشان ادامه دادند. دوره مهندسی نظامی و شهری در مدرسه دارا لفنون صورت می گرفت. شاگردان در سال سوم و چهارم نقشه کشی می خواندند. مهندس عبدالله در این میان در زمینه نقشه کشی برای خود اعتباری پیدا کرده بود او قبلا هم در سفر سوم ناصرالدین شاه همراه آنان به فرهنگ اعزام شده بود.
او در کتابش می نویسد:بنا بر حکم شاه و نامه مهر شده صدر اعظم به جهت انتخاب یک نفر مهندس کار آزموده به شرایط معتبر برای ساختن پل فوری قزل اوزن و سایر پل های کوچک عرض راه آذربایجان رفع موانع عبور عرابه های اردوی شاه حکم بدان سامان فرمودند.
وی در خصوص اهمیت یک نقشه به عنوان مهندس می نویسد افسوس که در مملکت ما نقشه یک خطی ،یا یک شهری هنوز اعتبار صورت حسین کرد و مجلس یوسف و زلیخای سر حمام ها را حاصل نکرده است. حال آنکه حالا هم اطفال ده پانزده ساله ما که اندکی پدرانشان در خط تمدن باشند میدانند که به واسطه تکمیل علم نقشه آمریکایی 22 دولت جمهوری و یک سلطنت مسئله امروزه ،در آن فرمانروایی دارند به برکت نقشه یا قطب نما پیدا شد. همچنین استرالیا که مملکتی است عظیم دارای مخلوقات مختلف الجنس و همچنین چندین هزار جزیره و شبه جزیره ،همه به برکت علم نقشه پیدا شده است.
مدرسه برای معدن
در خرداد ماه سال ۱۳۵۳ اعلام شد که مدرسه عالی معدن در شاهرود ایجاد می‌شود و از همین سال نیز دانشجوی رشته مهندسی معدن می پذیرد. با کشف عظیم ترین معدن زغال سنگ در شاهرود، تاسیس مدرسه عالی معدن به منظور تربیت کارشناسان متعدد در امور اکتشاف و بهره‌برداری معادن در شاهرود قرار بود به مرحله عمل در آید. مدرسه عالی معدن که از طرف بخش خصوصی با حمایت وزارت علوم و آموزش عالی ایجاد شده بود .قرار بود به طور کلی در مناطقی که معادن زغال سنگ وجود دارد تحقیقات علمی نیز انجام دهد.
مدرسه عالی برای صنعت
در آذرماه سال ۱۳۵۲ در تهران یک مدرسه عالی جدید شروع به کار کرد. این مدرسه عالی فنی در رشته های نقشه پردازی، را ه ، ساختمان برق و الکترونیک و تولید ، دانشجو رشته مهندسی می پذیرفت. محل این مدرسه در خیابان کاخ شمالی( فلسطین امروزی) واقع در میدان کاخ تعیین شده بود.هدف از تاسیس این مدرسه آموزش نیروی انسانی برای فعالیت در حوزه های راه و ساختمان ، برق و الکترونیک ، مکانیک و تولید بود.بنابر اعلام مطبوعات آن روز ، عده ای از مهندس های فعال در امر تدریس و در اجرای خدمات مختلف، با سرمایه شخصی این مدرسه عالی فنی را تاسیس کرده بودند.
حسن محرابی
گروه تاریخ