“آژنگ نیوز”:واکاوی یک شایعه در مورد چهارشنبه سوری ضرورت دارد.چرا که چهارشنبه‌سوری، پیوندی با داستان سیاوش در شاهنامه ندارد.
چند سال است که در آستانه چهارشنبه‌سوری، شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود که ریشه‌های کهن چهارشنبه‌سوری را به داستان سیاوش در شاهنامه فردوسی پیوند می‌زند. در حالی که پیوندی بین این دو به‌دلایلی که در ادامه یادآور خواهم شد وجود ندارد.
نخست خلاصه متن شایعه را بخوانید:
«سیاوش یکى از مظلوم‌ترین چهره‌هاى شاهنامه است که وقتى زن پدرش سودابه، به او دل بست، هرگز به مکر نامادرى گرفتار نشد. تا اینکه این جسارت به‌گوش پدرش کیکاووس رسید و شدیدا مورد خشم او قرارگرفت. سیاوش از پدر خواست تا براى اثبات پاکى و بی‌گناهی‌‌اش از هفت تونل آتش گذر کند و اگر سالم بیرون آمد، آن را دلیل بى‌گناهی‌اش بداند. این آزمون آتش در آخرین سه‌شنبه “بهرام‌شید” سال انجامید و او سرفرازانه بیرون آمد. به‌دستور پدر قرار شد که فردایش یعنی چهارشنبه “بهرام شید” در وسط میدان اصلی شهر سوری به کل مردم بدهد که شد چهارشنبه‌سوری و این روز جشن ملى شناخته شد.»
درباره پیوند نداشتن داستان سیاوش با چهارشنبه‌سوری چند نکته را یادآوری می‌کنم:
۱- در داستان سیاوش از «سور سیاوش» پس از آزمون گذر آتش و «سوگ سیاوش» پس از کشته‌شدن به‌کینه گرسیوز، یاد شده است، اما منظور از «سور» در داستان سیاوش به‌هیچ روی چهارشنبه‌سوری نیست.
در این داستان، پس از آن‌که سیاوش در اثبات بی‌گناهی‌خود از آزمون «گذرآتش» سربلند بیرون می‌آید، کیکاوس از این رویداد شادمان می‌شود، رامشگران را فرامی‌خواند و سه‌شبانه روز جشنی برپا‌کرده و کامروایی می‌کند: « سه روز اندر آن سور می درکشید.»
در داستان سیاوش در شاهنامه، به این مسئله که این جشن چه روزی در هفته بوده اشاره نشده است و هیچ ارتباط معنی‌داری نیز بین «سورِ سیاوش» و آیین‌های پیشواز نوروز نیست.
۲- ریشه‌های تاریخی چهارشنبه‌سوری به‌جشن کهن آخرین گاهان‌بارِ سال، یا جشن «همس پت میدیم گاه» یا «گاهان‌بار پنجه» باز می‌گردد که در پنج روز پایانی سال برگزار می‌شده است و آخرین روز آن با آتش‌افروختن بر بام خانه همراه بوده است.
پس از اسلام و به‌گواهی کتاب «تاریخ بخارا» نوشته «ابوبکر‌محمدبن‌جعفر نرشخی» در قرن چهارم، از این جشن با نام «شب‌سوری» نام برده شده است.
۳- در زبان فارسی «سور» به‌معنی «جشن» است که برای نمونه در ترکیباتی همچون «سیرسور» «ختنه‌سوران» و «سورچران» می‌توان یافت.
اما واژه «سوری» به معنی «سرخ آتشین» است که در ترکیباتی همچون «گل‌سوری» به‌معنی گل سرخ یا «شب‌سوری» به‌معنی شب سرخ و آتشین به‌کار می‌رود.
پس منظور از چهارشنبه‌سوری نیز چهارشنبه سرخ یا آتشین است که در برخی شهرها گول‌چارشَمبه “اردبیل” گوله-گوله چارشمبه “گیلان” و یا چارشمبه-سُرخی”اصفهان” نیز گویند که همگی تاکیدی بر این دیدگاه است.
این تعبیر «سرخی/سوری» در شب چهارشنبه را در زبانزد نیایش‌گونه «زردی من از تو، سرخی تو از من» که در چهارشنبه‌سوری هنگام گذر از آتش خوانده می‌شود، می‌توان یافت.
تنها شباهت آیین‌های امروزی چهارشنبه‌سوری با داستان سیاوش «گذرِ آتش» است که آن‌هم به‌جایگاه مقدس آتش در فرهنگ ایران و باور کهن پاکی آتش، پاک‌کنندکی و نسوزاندن پاکان در آزمون گذر از آن باز می‌گردد.
نویسنده شاهین سپنتا
گروه گزارش