در مرور تاریخچه قهوه،آنچه که در ابتدا روشن است ،این موضوع است که هیچ کس دقیقاً نمی داند چگونه و چه زمانی قهوه کشف شده است، اگرچه افسانه های زیادی در مورد منشاء آن وجود دارد.
یک افسانه اتیوپی
بر اساس یک افسانه مربوط به کشور اتیوپی که در سرتاسر جهان منتشر شده،می‌توان نشانه های اولیه میراث قهوه باستانی رادر فلات اتیوپی ردیابی کرد. در آنجا، افسانه می گوید که یک گله داربز وفردی به نام “کالدی” برای اولین بار پتانسیل این دانه های محبوب را کشف کرد.
داستان از این قرار است که کالدی پس از اینکه متوجه شد پس از خوردن میوه های درخت خاصی، بزهایش چنان پرانرژی شده اند که نمی خواهند شب بخوابند، قهوه را کشف کرد.
کالدی یافته های خود را به راهب صومعه محلی گزارش کرد، او با این دانه ها یک نوع نوشیدنی درست کرد و متوجه شد که این نوشیدنی او را در ساعات طولانی نیایش هوشیار نگه می دارد. راهبان کشف خود را با راهبان دیگر صومعه ها در میان گذاشته و دانش استفاده ار دانه های انرژی زا شروع به گسترش کرد.
همانطور که اخباراین کشف به سمت شرق حرکت کرد ،خودِ قهوه نیزبه شبه جزیره عربستان رسید، از آنجا نیزسفری را آغاز کرد که این دانه ها را به سراسر جهان می برد.
شبه جزیره عربستان
کشت و تجارت قهوه در شبه جزیره عربستان آغاز شد. در قرن پانزدهم، قهوه در منطقه یمن عربستان رشد می کرد و تا قرن شانزدهم در ایران، مصر، سوریه و ترکیه نیزشناخته شده بود.
قهوه نه تنها در خانه ها، بلکه در بسیاری از مراکز عمومی – به نام قهوه خانه – که در شهرهای سراسر خاور نزدیک شروع به ظهور کردند،وجود داشت و مردم از نوشیدن آن لذت می بردند. محبوبیت قهوه خانه ها بی نظیر بود و مردم برای انواع فعالیت های اجتماعی به آنجا رفت و آمد می کردند.
مشتریان نه تنها قهوه می‌نوشیدند و با هم گفتگو می‌کردند، بلکه به موسیقی گوش می‌دادند، اجراکنندگان نمایشهای مختلف را تماشا می‌کردند، شطرنج بازی می‌کردند و در جریان اخبار قرار می گرفتند. قهوه خانه ها به سرعت تبدیل به مرکز مهمی برای تبادل اطلاعات شدند که اغلب از آنها به عنوان “مکتب خردمندان” یاد می شد.
با بازدید هزاران زائر از شهر مقدس مکه هر ساله از سراسر جهان، دانش مربوط به این “نوشیدنی عربی” گسترش یافت.
قهوه در اروپا
مسافران اروپایی به خاور نزدیک داستان یک نوشیدنی سیاه تیره غیرمعمول را به همراه آوردند.بدین ترتیب در قرن هفدهم، قهوه راه خود را به اروپا باز کرد و در سراسر این قاره محبوب شد.
برخی از مردم به این نوشیدنی جدید با تردید یا ترس واکنش نشان دادند و آن را “اختراع تلخ شیطان” نامیدند. روحانیون محلی وقتی قهوه در سال ۱۶۱۵میلادی به ونیز رسید، آن را محکوم کردند. مناقشه به حدی بود که از پاپ کلمنت هشتم خواسته شد که مداخله کند. او تصمیم گرفت قبل از تصمیم گیری، نوشیدنی را خودش بچشد.او نوشیدنی را به قدری رضایت بخش یافت که آن را توسط پاپ تایید کرد.
با وجود چنین بحث‌هایی، قهوه خانه‌ها به سرعت به مراکز فعالیت اجتماعی و ارتباطات در شهرهای بزرگ انگلستان، اتریش، فرانسه، آلمان و هلند تبدیل شدند. در انگلستان «دانشگاه‌های پنی» به وجود آمدند، به این دلیل که به قیمت یک پنی، می‌توانستند یک فنجان قهوه خریده و در گفتگوی هیجان‌انگیزی شرکت کرد.
قهوه شروع به جایگزینی نوشیدنی های رایج صبحانه در آن زمان کرد .از این پس به جای الکل، مردم قهوه می‌نوشیدند، روز را با هوشیاری و انرژی شروع کردند و جای تعجب نیست که به نظر کارشناسان در این مقطع تاریخی مردم اروپا کیفیت کارشان بسیار بهبود یافته است. (حتی برخی این موضوع را پیش درآمدی برای سرویس مدرن قهوه اداری در موسسات و ادارات اروپایی می دانند.)
در اواسط قرن هفدهم، بیش از ۳۰۰ قهوه خانه در لندن وجود داشت که بسیاری از آنها مشتریان همفکر، از جمله بازرگانان، شاغلان درحمل‌نقل کالا، دلالان و هنرمندان را به خود جذب می‌کردند.
بسیاری از مشاغل از این قهوه خانه های تخصصی رشد کردند. برای مثال، موسسه لویدز لندن در قهوه خانه ادوارد لویدز به وجود آمد.
دنیای جدید
در اواسط دهه ۱۶۰۰میلادی، قهوه به نیو آمستردام آورده شد که بعدها توسط بریتانیایی ها نیویورک نامیده شد.
اگرچه قهوه خانه ها به سرعت شروع به گسترش کردند، اما چای همچنان به عنوان نوشیدنی مورد علاقه تا سال ۱۷۷۳،شناخته میشد.اما زمانی که مستعمره نشینان علیه مالیات سنگین بر چای که توسط پادشاه جورج سوم تحمیل شده بود، شورش کردند. این شورش که به عنوان مهمانی چای بوستون شناخته می شود، برای همیشه تمایل آمریکایی ها به نوشیدن قهوه را شکل می دهد.
به صورتی که امروزه جمله ” قهوه – نوشیدنی مورد علاقه جهان متمدن.” را به توماس جفرسون رئیس جمهوری قدیمی آمریکا نسبت می دهند.
گسترش در سراسر جهان
با گسترش تقاضا برای این نوشیدنی، رقابت شدیدی برای کشت قهوه در خارج از عربستان شکل گرفت. هلندی ها سرانجام در نیمه دوم قرن هفدهم نهال درخت را گرفتند. اولین تلاش آنها برای کاشت آن در هند شکست خورد، اما آنها با تلاش های خود در باتاویا، در جزیره جاوه در اندونزی کنونی موفق شدند.
گیاهان رشد کردند و به زودی هلندی ها تجارت مولد و رو به رشدی در قهوه داشتند. آنها سپس کشت درختان قهوه را به جزایر سوماترا و سلبس گسترش دادند.
ورود به قاره آمریکا
در سال ۱۷۱۴، شهردار آمستردام یک گیاه جوان قهوه را به لویی چهاردهم پادشاه فرانسه هدیه داد. پادشاه دستور داد آن را در باغ گیاه شناسی سلطنتی پاریس بکارند. در سال ۱۷۲۳، یک افسر جوان نیروی دریایی به نام گابریل دو کلیو، یک نهال از گیاه پادشاه به دست آورد. با وجود یک سفر چالش برانگیز کامل با آب و هوای وحشتناک، ومقابله با خرابکاری که سعی کرد نهال را از بین ببرد، و یک حمله دزدان دریایی ؛ موفق شد آن را بالاخره به مارتینیک منتقل کند.
پس از کاشت، این نهال نه تنها رشد کرد، بلکه این نهال دلیل گسترش بیش از ۱۸ میلیون درخت قهوه در جزیره مارتینیک در ۵۰ سال بعدی بوده است. حتی باورنکردنی تر این است که این نهال جد تمام درختان قهوه در سراسر کارائیب، آمریکای جنوبی و مرکزی بوده است.
برزیل و قهوه
قهوه مشهور برزیلی وجود خود را مدیون فرانسیسکو د ملو پالهتا است که توسط امپراتور برای تهیه نهال قهوه به گویان فرانسه فرستاده شد. فرانسوی‌ها حاضر به اشتراک‌گذاری نبودند، اما همسر فرماندار فرانسوی که مجذوب ظاهر زیبای او شده بود، قبل از رفتن او یک دسته گل بزرگ به او داد – دانه‌های قهوه در داخل آن پنهان شده بود تا کاری که امروز یک صنعت میلیارد دلاری است، آغاز شود.
رده دوم تجارت
مبلغان و مسافران، بازرگانان و مستعمره‌نشینان همچنان دانه‌های قهوه را به سرزمین‌های جدید می‌بردند و درختان قهوه در سرتاسر جهان کاشته شدند. مزارع در جنگل های استوایی باشکوه و در ارتفاعات ناهموار کوهستانی ایجاد شد. برخی از محصولات زراعی شکوفا شدند، در حالی که برخی دیگر کوتاه مدت بودند. کشورهای جدیدی با اقتصاد قهوه تأسیس شدند. ثروت ها ساخته و گم شدند. در پایان قرن هجدهم، قهوه به یکی از سودآورترین محصولات صادراتی جهان تبدیل شد. به گونه ای که امروزه پس از نفت خام، قهوه بیشترین تقاضا را در جهان دارد.
مترجم:علی محرابی
گروه گزارش