به گزارش “آژنگ نیوز”به گواهی اسناد تاریخی، استان گیلان خاستگاه تئاتر در ایران محسوب می شود وشروع هنر تئاتر دراین سرزمین مدیون گروه اقلیت ارمنیان این منطقه می‌باشد که اولین قدم‌ها را آهسته، ولی سنگین برداشتند.
در زمان قاجار وبه خصوص دوران مشروطیت گروههای نمایشی ارمنی و قفقازی با اندیشه‌های ویژه سیاسی و نیز جمع‌آوری پول به گیلان می‌آمدند. این گروه‌ها اغلب بازیگران اصلی خود را از بومیان علاقه‌مند انتخاب می‌کردند. نمایشنامه‌هایی که به گیلان آورده می‌شد به زبان‌های ترکی و ارمنی بود و اجرای تئاتر به این دو زبان به لحاظ حضور ترک‌ها و ارمنیان در گیلان خواهان زیادی داشت.
هنرمندان سیاست‌پیشه ارمنی که از قفقاز به رشت می‌آمدند ظاهرا به قصد هنرنمایی و باطنا به منظور گردآوری پول و نیز به خاطر صرف در راه مسلک و مرام خویش به گیلان که بازار ابریشم و دروازه اروپا و مرکز کار دولتمندان بود، می‌آمدند . ایفای نقش‌های کوچک یا سیاهی لشکر را به عهده‌ی جوانان ارمنی که مقیم بودند، قرار داشت.
این امر مقدمه‌ای شد جهت تشکیل هیأت تئاترال ارمنی در رشت و ایجاد سالنی ثابت در محوطه کلیسای رشت که البته دارای شرایط لازم نبوده است. اولین اجرای تئاتری در گیلان در انبار توتون شخصی به نام دکتر استپان‌هاراتونیان واقع در محله زرجوب رشت بود. نام این نمایشنامه “چخوی دلال” بود که توسط یک گروه قفقازی اجرا گردید.
پس از اینکه جامعه‌ی ارمنی رشت موفق به کسب اجازه جهت ساختن کلیسا شدند، با احداث کلیسای مسروپ مقدس تئاتر نیز در سال ۱۸۸۷ میلادی (۱۲۸۹خورشیدی) تشکیل شد. اولین تالار نمایش در گیلان را «اودیس هوردانیان» در ابتدای خیابان سعدی جنب مدرسه ارامنه ساخت.او برای یاد بود فرزندانش مدرس های بنا کرد که دارای سن تئاتر بود و تمامی هنرمندان گیلانی نمایش های خود رادر آنجا اجرا می کردند و تا سال ۱۳۱۷ این تالار تنها تالار رشت بود.
در زمان حکومت سپهدار تنکابنی مدرسه ای به نام مدرسه«مظفریه شریف»در سبزه میدان ساخته شد که آن هم دارای سالن نمایشی بود.اینگونه مکانها شرایط فعالیتهای گروههای متعدد تئاتری را فراهم ساخت .به عنوان نمونه جمعیت هنری نمایشی آکتور آزاد که در اوایل دوره پهلوی در رشت تشکیل شده بود ، در حوزه تآتر فعالیت داشت.
منابع:
۱. تاریخ نمایش درگیلان, نوشته فریدون نوزاد
۲. تئاتر گیلان, فرامرز طالبی
۳.نامها ونامدارهای گیلان, جهانگیر سرتیپ پور
۴.تاریخچه تئاتر گیلان , علی حاج علی عسگری
گروه تاریخ