به گزارش “آژنگ نیوز”از زبان ایرانی سکایی چیزی باقی مانده است؟ این زبان از خانواده ی بزرگ زبان هندواروپایی و از شاخه ی هندوایرانی و از گروه شرقی زبان های ایرانی است.
تنها آثار بازمانده از زبان سکاییِ( بیشتر سکاها از مردمان شمال شرق فلات ایران بودند و در دوره هخامنشی بخشی از ارتش را تشکیل می دادند)باستان برخی نام های کسان، تیره ها و جای_نام ها در کتیبه ی یونانی پُنتوس (póntos) و در نوشتارهای تاریخ نویسان یونانی است، که بر پایه ی آن ها و به یاری نوشته های زبان های ایرانی باستان (یعنی اوستا و نبشته های پارسی باستان) و نام چند جای، تپه و رودخانه در اوکراین و جنوب روسیه می توان برخی از واژه های این زبان را بازساخت. برخی از این واژه های بازسازی شده اینان هستند: -abra*= آسمان؛ -āp*= آب؛ -arma*= دست؛ -arya*= آریایی؛ -aspa*= اسب؛ -baga*= بَغ، خدا؛ -dānu*= رود؛ -gauša*= گوش؛ -hazahra*= هزار؛ -kuti*= سگ؛ -madu*= عسل؛ -matuka*= ملخ؛ -mṛga*= مرغ، پرنده؛ -raupāsa*= روباه؛ -sauka*= آتش؛ -sysva*= سیاه؛ -varāza*= گُراز؛ -varka*= گُرگ؛ -xšas*= شَش؛ -xvar*= خوردن؛ -zantu*= قبیله؛-zaranya* = زرّ، زرّین. زبان سکایی باستان گویش های گوناگونی را نیز در بر داشته است که می توان “اِسکیتی” و سَرمَتی” را نام برد. گزارش های هرودُت از افسانه ها و داستان های اسکیتی به وجود ادبیّاتی بسیار غنی و بویژه حماسی به زبان سکایی باستان گواهی می دهد.
در دوره ی میانه ی زبان های ایرانی، زبان سکاییِ میانه به دو گویش برجای مانده است که گویش شرقی آن “خُتَنی” (Khotanese) و گویش شمالی غربی آن “تُمشُقی” (Tumshuqese) نام دارند و از دیدگاه زبانی و جغرافیایی نزدیکی تمشقی و ختنی چنان است که می توان این ها را دو گویش گوناگون از یک زبان دانست و بی گمان گویش های سکایی دیگری نیز بوده است که امروزه از آن ها نامی نیست. امروزه شهر ختن در استان “سین کیانگ اویغور (Xinjiang Uygur) غربی ترین استان چین با مرکزیّت “اورومچی” (Ürümqi) است.
زبان ختنی از کاشغَر به سوی شرق تا تمشق، واقع در شمال صحرای تاکلاماکان و ختن که واقع در جنوب این صحرا بوده، رواج داشته است. زبان تمشقی از زبان ختنی کهنه تر و نوشتار بسیار اندکی از آن برجای مانده است. زمان رواج زبان ختنی در ختن را باید پس از سده ی سوم میلادی دانست. در اصل نوشته های ختنی و تمشقی برای سکاییانی بوده است که یکجانشینی گزیده بودند، امّا در خود این متن ها نام_واژه ی <<سَکَ>> به چشم نمی خورد و نام زبان ختنی در متن های این زبان به ریخت هایhvatäno، hvatänau، hvatanau، hvanauوhvamno آمده است. برخی از نوشته های ختنی، دینی و برخی دیگر، غیر دینی هستند. نوشته های دینی در پیوند با دین بودا است که بیشتر متن های بودایی این زبان، ترجمه ی آثار سنسکریت و پراکریت هستند. نوشته های غیر دینی متن های پزشکی، داستانی و بازرگانی را در بر می گیرند که رنگ و روی بودایی نیز دارند. خطّ آثار ختنی و تمشقی گونه هایی از خطّ بَراهمی هندی هستند، شمار اندکی از آثار تمشقی به گونه ی ادبیِ خطِّ براهمی ترکستانِ شمالی نوشته شده اند، امّا بیشتر آثار تمشقی به گونه ی تجاری این خطّ نوشته شده اند. ختنی کهن به گونه ی ادبی خطّ براهمی ترکستانِ جنوبی نوشته و گاه به گونه یی به نام خطّ براهمی تحریری یا شکسته نوشته می شد که سپس از براهمی تحریری گونه یی ادبی تازه یی پدید آمد و جایگزین خطّ براهمی ترکستان جنوبی گشت.
زبان آسی یا اُسِتی (Ossetic) در بخش هایی از قفقاز، یا به سخنی دیگر بخشی در جمهوری اُسِتیای شمالی_آلانیا و بخشی در جمهوری گرجستان که ناحیه ی خودمختار اُسِتیای جنوبی خوانده می شود، با دو گویش، گویش شرقی آن به نام “ایرونی” (Iron) و گویش غربی آن به نام “دیگوری” (Digoron)، کمتر از یک میلیون تن گویشور دارد که بازمانده ی زبان سکایی غربی است. بیشتر آس ها با گویش ایرونی سخن می گویند و بنیاد زبان ادبی آسی نیز است. این زبان بسیاری از ویژگی های زبان های ایرانی باستان را هنوز در خود نگاه داشته است، همانند صرف اسم به چند حالت. زبان آسی بر خلاف دیگر زبان های ایرانی نو از تاثیر زبان فارسی دری برکنار مانده است، امّا این زبان از دیدگاه دستگاه آوایی و واژه ها، زیر نفوذ شدید زبان های رایج در قفقاز قرار گرفته است. در این چند سده ی پایانی واژه ها و اصطلاح های بسیاری از زبان روسی دخیل در این زبان شده است. خطّ زبان آسی در پایان سده ی۱۸.م. بر پایه ی الفبای دینی اسلاوی بود، امّا زمانی بعد به خطّ سیریلیک ( خطّ رایج در روسیه ی کنونی) و سپس به خطّ لاتینی دیگر شد. از سال ۱۹۳۸.م. در جمهوری خودمختار اُسِتیای شمالی خطّ سیریلیک، و از سال ۱۹۳۹.م. در ایالت خودمختار اُسِتیای جنوبی خطّ گُرجی رواج یافت، امّا اکنون همه ی آسی زبانان خطّ سیریلیک را بکار می برند.
جُز این دو گروه، یک گویش آسی دیگری نیز در مجارستان وجود داشته است که بدان “یاسی” (Jassic) می گفتند. گرچه زبان یاسی از میان رفته است امّا هنوز یاسی ها در مجارستان زندگی می کنند.
گروه تاریخ