به گزارش “آژنگ نیوز”واژه های پَهلَو، پهلوی، پهلوانی در اصل به معنای پارت و پارتی است و پَهلَو حاصل تحول واژه پارت است و بررسی ریشه شناسی هم این موضوع را نشان می دهد:
در دوره میانه، با قلب rθ و تبدیل r>l و θ>h تحول آوایی به صورت زیر رخ داده است:
(نشانۀ θ نشان دهنده آوای ث است)
OP parθava- (ایالت پارت در دوره هخامنشی) > *parhav > *pahrav > pahlav
به عقیده کِنت(33 :1953)، در دوره باستان پارت و پارس، هردو یک واژه با تفاوت لهجه در θ/s بوده است و نامی است که توسط همسایگان آنها، بر ایشان نهاده شده است:
در دوره ساسانی تمایز زبان پهلوی (پارتی) با پارسی کاملا مشخص بوده است و متون زرتشتی، مانوی و سغدی این مطلب را تایید می کنند.
در متون پارسی میانه زرتشتی:
1. واژه pahlawīg به معنای پارتی و پهلوی ثبت شده است.
2. سرزمین پارت در بندهش هندی (متنی به پارسی میانه زرتشتی) به صورت pārt آمده است.
3. واژه های پارس و پارسی هم به صورت pārs و pārsīg آمده است.
در زمان نگارش متون متاخر مانوی، با اینکه پارتی زبان مرده ای بوده است ولی با این حال تمایز آن با پارسی کاملا مشخص بوده است، سرزمین پارت به صورت pahrawag ثبت شده است و واژه pahlawānīg / pahlawānag به معنای پارتی است. همچنین واژه های پارس و پارسی به صورت pārs و pārsīg آمده است.
در متون سغدی، اهلیت و زبان پارتی به صورت های زیر ثبت شده است:
prθw’yk, pγr’w’n’k, pxl’w’n’k
همچنین واژه های پارس و پارسی به صورت p’rs و p’rsyk آمده است.
همه موارد بالا ثابت می کند که تا پیش از اسلام تمایز پارسی میانه و پهلوی کاملا آشکار بوده است.
تحول زبان به پارسی نو و استفاده از نام پارسی یا فارسی برای گونه جدید زبان، تغییر خط به فارسی-عربی و همچنین فراموش شده بودن زبان پارتی، همه می توانند دلایلی باشند که واژه پهلوی جایگزین پارسیگ > پارسی گردیده است.
قدیمترین سندی که در آن جایگزینی پهلوی (فهلوی) با پارسی دیده می شود، روایت جاحظ (متوفی 255 ه.ق.) است.
امروزه منظور از زبان پهلوی نوشته ها و کتیبه های ساسانی و متون پارسی میانه زرتشتی است.
و عنوان پارسی میانه مانوی یا پارسی میانه ترفانی به متونی که به زبان پارسی میانه هستند و توسط مانویان نگاشته شده است، اشاره دارد.
زبان دوره اشکانی هم با عناوین پارتی و پهلوی اشکانی شناخته می شود.
گروه تاریخ