“آژنگ نیوز”:نامه ای نویافته از سید حسن مدرس به ذکاء‌الملک فروغی در این صفحه مورد بررسی قرار میگیرد.لازم به اشاره است که سیّد حسن مدرّس اصفهانی (۱۲۴۹-۱۳۱۶) از روحانیان اواخر عصر قاجار و پهلوی اول بود که مجموعاً کارنامهٔ قابل دفاعی از خود به یادگار گذاشت.
البته مدرّس خود را دولتمرد نمی‌دانست و بارها از جمله در نطق معروفش در مجلس شورای ملّی (به تاریخ دهم آبان ۱۳۰۳) اعتراف کرد که «من رجل سیاسی نیستم، یک نفر آخوندم و از رموز سیاست سر در نمی‌آورم». با اینکه از مخالفان سرسخت قرارداد ۱۹۱۹ میان بریتانیا و ایران بود موافقان را خائن نشمرد و این را «یک اختلاف نظر سیاسی» دانست. با دفاع جانانه‌ای که در مقابل تندیهای دکتر محمد مصدق از وثوق‌الدوله در مجلس کرد نشان داد به دور از حبّ و بغض شخصی و احساسات در پی مصالح و منافع عالی میهنش است. دفاع مدرّس باعث شد وثوق‌الدوله راحت‌تر جواب مصدق را بدهد و در آخر توضیحاتش هم با طعنه به مصدق گفت «در مبارزه با عوام‌فریبی و وجاهت‌طلبی ممکن است مغلوب شوم.» در همین مجلس دکتر مصدق دو مطلب نادرست علیه محمدعلی فروغی در غیاب او مطرح نمود که پاسخ آنها را فروغی در دو نامه داده است و یک جا نوشته «آقای مصدق گذشته از شارلاتانی و دماگوژی (عوام‌فریبی) خلاف مروّتی هم مرتکب شده‌اند که به شخص غایب جنگیده‌اند و نصرت را برای خود سهل کرده‌اند» مدرّس هم در پاسخ به مصدق، ذکاء‌الملک را «مرد محترمی» خواند که «از او باید استفاده کرد». یک بار هم بعد از نطق فروغی در مجلس، مدرّس که سخت محظوظ شده بود در یادداشتی به او نوشت «دهانت را می‌بوسم». این یادداشت نزد حبیب یغمایی بوده اما امروز از سرنوشتش بی‌خبریم. درهرحال روابط مدرّس و فروغی همیشه خوب بوده و احترام هم را نگاه داشته‌اند. مقصود من از نوشتن این یادداشت انتشار سفارش‌نامه‌ای است از مدرّس به وزیر خارجهٔ وقت، فروغی، برای درخواست یاری در گرفتن پاسپورت یا به اصطلاح آن روزگار تذکره برای تشرّف دو سه تن از آشنایانش به مکّه از راه عتبات. چون این نامه به خط مدرّس است و مهر او را دارد و سبک انشای وی را هم نشان می‌دهد و تا حدی ما را از چگونگی روابط میان مدرّس و فروغی آگاه می‌سازد امروز برای ما یادگاری ارزشمند است:
بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت باشرافت حضرت آقای ذکاء‌الملک وزیر امور خارجه معروض می‌دارم جنابان آقای میرزا علی و آقا میرزا حسین با یک نفر مستخدم تدارک خود را دیده به جهت تشرّف به مکّهٔ معظمه تقاضا دارند تذکرهٔ رفتن از راه عتبات عالیات به آنها داده شود. چون مردمانی نیستند که از راه دیگر بروند و تأخیر موجب خسارت آنها خواهد شد امید است هرچه زودتر مقرّر فرمایید آنها را روانه نمایند.
والسلام علیکم
فی ۲۷ شهر رجب ۱۳۳۲
مدرّس
فروغی در حاشیه نوشته: «جواب بدهند چند روزی صبر کنند». به خط منشی هم در زیرش نوشته شده است: «جواب نوشته شد».
گروه تاریخ