شعر چه کاربردی دارد؟

“آژنگ نیوز”:شعر می‌تواند تسکین‌دهنده و به همان اندازه نیز پریشان‌کننده باشد. می‌تواند هم التیام‌بخش باشد و هم زخم بزند. خاموش کند و الهام ببخشد. چه شاعران را دوست بداریم و چه از آن‌ها متنفر باشیم، جهان هرگز نتوانسته شعر و شاعر را نادیده بگیرد. حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، افلاطون می‌گفت که شاعران از جمهوری آرمانی‌اش تبعید خواهند شد.

زیرا شعر تقلیدی صرف از زندگی (و خود زندگی هم تقلیدی از مُثُل است) و از این رو « مادر دروغ‌هاست». در یونان باستان واژه شعر اغلب شامل آهنگ‌ها، نمایشنامه‌ها و همچنین اشعار واقعی می‌شد.

افلاطون بر این باور بود که فیلسوفان باید حاکم  باشند، زیرا به حقیقت و حقایق می‌پردازند. ویلیام وردزورث شاعر معروف شعر را «سرریز شدن خودکار احساسات قدرتمند» تعریف می‌کند.

به نظر می رسد افلاطون در جمهوری به نوعی با او هم‌رأی است و به‌ویژه بر قدرت شعر در برانگیختن احساسات ما تاکید دارد. و این می‌تواند خطرناک باشد. افلاطون در کتاب جمهوری نمونه‌های متعددی از توصیف‌های نامناسب از قهرمانان و خدایان بدرفتار را در« ایلیاد» هومر به‌عنوان شاهدی بر اینکه حتی شعر عالی برای مردم بد است بازگو می‌کند.

او به این نتیجه می‌رسد که نباید به اکثر شاعران اجازه ورود به آرمان شهر خود را بدهد. زیرا حتی بهترین‌ها نیز شنونده را به تقدیر نادرست از امر الهی ترغیب می‌کنند. «فقط شاعر یا داستان سرایی که از نیکوکاران تقلید می‌کند و از الگوهای تجویزی ما پیروی می کند اجازه ورود دارد.» یعنی شعر تعلیمی (didactic). جنجال اخیر برخی محافل کاتولیک درباره خواندن هری پاتر نمونه‌ای از چنین برداشتی است.

 مهم‌ترین خطر شعر از دید افلاطون(سقراط) رابطه ضعیف آن با حقیقت است. شاعر صرفاً یک مقلد(imitator) است و برخلاف صنعتگر شمشیر یا آلات موسیقی شناخت دقیقی از چیزی که در کلمات می‌سازد، ندارد.

او از چیزهایی که می‌سازد فرسنگ‌ها دور است. امیلی دیکنسون در یکی از معروفترین شعرهایش به سقراط پاسخ درخوری می‌دهد:

Tell all the truth but tell it slant —

 تمام حقیقت را بگو اما سرراست مگو  —

یعنی او اصرار دارد که تمام حقیقت را بگوید اما از نگاه او بهترین راه برای گفتن آن، بیان آن به شیوه غیرمستقیم است، یعنی از طریق شعر.  دیکنسون خطر را بیشتر در مقصد (destination) می‌بیند تا در مسیر شاعرانه (poetic path). حقیقت خود خطرناک است.

مانند رعد و برق است و به طرز متناقضی این توان را دارد که ما را کور کند. شعر راهی منحصر به فرد برای نزدیک شدن به حقیقت خیره‌کننده و خطرناک در اختیار ما قرار می‌دهد. به قول ویرجینیا وولف«  شعر بر حقیقت فرود می‌آید» بله. شعر خطرناک است، زیرا ما را به طرز دردناکی از چیزی که نمی‌دانیم آگاه می‌کند.

نویسنده:مرتضی براتی

گروه گزارش