“آژنگ نیوز”:روانشناسی مطالعه و رسانه یک دانش تقریبا جدید است.هفته گذشته نمایشگاه کتاب برگزار شد.به نظر میرسد برگزاری نمایشگاه کتاب کارکرد مناسبی در افزایش مطالعه نداشته است.کاهش تیراژکتاب در سالهای اخیر نیز موید این نظر است. به همین سبب باید به روشهای مدرن افزایش میزان مطالعه مفید،توجه کرد. میدانیم که امروزه بخش مهمی از موضوع مطالعه به تحقیق و پژوهش در خصوص مطالعه اختصاص یافته است.بنابراین دیگر کسی صرفا به برگزاری نمایشگاه کتاب اکتفا نمی کند.یک نمونه مهم از این تحقیقات؛روانشناسی رسانه است که شاخه جدیدی از بررسی های مربوط به موضوع مطالعه و نیزروانشناسی است وبه بررسی روش هایی می پردازد که افراد تحت تأثیر ارتباطات رسانه ای قرار گرفته و به ضرورت مطالعه ،آگاهی پیدا میکنند.
باید در نظر داشت که امروزه ما بیشترساعات بیداری خود را دررسانه ها وسایر فناوری ها سپری می کنیم.درنتیجه،روانشناسی رسانه در دنیا به یک حوزه حیاتی برای تحقیق تبدیل شده است.با این حال،ماهیت بین رشته‌ای این رشته و روشهای دائماً درحال تغییرِ تعامل مردم با رسانه‌ها در تمام جنبه‌های زندگی‌شان،از کار گرفته تا تحصیل،سرگرمی و مشارکت اجتماعی، تعریف آن را دشوار می‌کند.
روانشناسی رسانه به شدت از روانشناسی و ارتباطات نشأت میگیرد،اما از دیگر رشته‌ها،از جمله جامعه‌شناسی، مطالعات رسانه‌ای، انسان‌شناسی، و مطالعات طرفداران نیز بهره می‌برد.همچنین،این رشته در میان بسیاری از رشته‌های دیگر نیز جایگاهی مطلوب یافته است وبسیاری از محققان صرفا روانشناسی را حوزه اصلی مورد علاقه خود نمی‌دانند وبنابر این تحقیقاتی را در موارد مختلف و از جمله تأثیر رسانه‌ها بر افراد؛ انجام می‌دهند.
شاید تعریفی که عمق و وسعت میدان را به بهترین شکل نشان می دهد توسط کارن دیل در کتاب راهنمای روانشناسی رسانه آکسفورد ارائه شده باشد،او می نویسد: روانشناسی رسانه مطالعه علمی رفتار،افکار و احساسات انسان است که در زمینه استفاده و خلق رسانه تجربه می شود.
به عبارت دیگر،روانشناسی رسانه به درک ارتباط دائماً در حال تحول بین انسان و رسانه از دیدگاه روانشناختی علاقه مند است.
تاریخچه روانشناسی رسانه
ریشه‌های روانشناسی رسانه‌ها را میتوان در بیش از یک قرن به مطالعات اولیه در مورد درک فضای سه‌بعدی و دو بعدی جستجو کرد.
این ایده‌ها در کتاب روانشناس اجتماعی هوگو مانستربرگ در سال ۱۹۱۶ با عنوان «بازی عکس: یک مطالعه روانشناختی»، اولین اثری که به‌طور تجربی نحوه واکنش مخاطبان به فیلم را بررسی می‌کرد، به کار رفت. زمانی که تلویزیون در دهه ۱۹۵۰ فراگیر شد، روانشناسان شروع به بررسی این موضوع کردند.مهمترین تحقیقشان نیز این بود که رسانه ها بر کودکان چه تاثیری می گذارند.
با این حال،روانشناسی رسانه تا سال ۱۹۸۶ که بخش ۴۶روانشناسی رسانه توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تأسیس شد، به عنوان یک رشته رسمی در رشته روانشناسی به رسمیت شناخته نشد.درابتدا، این بخش بر روانشناسانی متمرکز بود که به عنوان متخصص در رسانه ظاهر می شدند،هدفی که هنوز به عنوان بخشی از مأموریت آن ذکر شده است.با این حال، بخش ۴۶، که از آن زمان نام خود را به انجمن روانشناسی و فناوری رسانه تغییر داده است، تمرکز خود را به تحقیق در مورد تأثیر رسانه ها معطوف کرده است.
از آن زمان، با ظهور چندین مجله علمی که به طور خاص به روانشناسی رسانه اختصاص داده شده است،انتشار کتاب های متعددکه به طور کامل یا جزئی از حوزه مطالعاتی را پوشش می دهند.همچنین افزایش دانشگاه ها، از جمله استانفورد، کرنل،که این رشته را به حوزه درسی و پژوهشی خود افزوده اند؛موجب گسترش روانشناسی رسانه ای بوده است. در این خصوص البته به دانشگاههای ایالت پنسیلوانیا ، نیز میتوان اشاره کرد که حوزه ای را به مطالعه و تحقیق،معمولاً در بخش ارتباطات، در خصوص موضوعات مرتبط با روانشناسی رسانه اختصاص داده اند.
مباحث روانشناسی رسانه
موضوعات زیادی وجود دارد که روانشناسی رسانه به دنبال کشف آنهاست. برخی از این موارد عبارتند از:
نفوذ رسانه‌ها، مانند اینکه آیا قرار گرفتن در معرض تصاویر خشونت‌آمیز رسانه‌ای باعث افزایش پرخاشگری می‌شود، چگونه نمایش نقش‌های جنسیتی بر درک کودکان از معنای زن، مرد بودن یا جنسیت دیگر تأثیر می‌گذارد،و اینکه چگونه میتوان پیام‌های رسانه‌ای را برای متقاعد کردن کسی ساخت.همچنین نحوه بهره گیری از رسانه برای کمک به امور خیریه یا رفتار ها اجتماعی معین ِمورد بحث و بررسی قرار میگیرد.البته به تدریج این فهرست طولانی تر نیز خواهد شد.
در حوزه روانشناسی رسانه البته به موضوع آموزش نیز توجه فراوانی شده است.از جمله در مورد موضوع یادگیری آنلاین،این موضوع مصداق دارد . در روانشناسی رسانه، روشی که درس‌های حضوری باید تنظیم شود تا بتوان آنها را به بهترین نحو با دانش‌آموزان آنلاین از گروه‌های سنی مختلف ؛مطرح کرد ؛تا مؤثرترین راه‌ها برای راه‌اندازی پلت‌فرم‌های یادگیری آنلاین برای حفظ توجه و جذب اطلاعات دانش‌آموزان ؛مورد توجه قرار گرفته است.
همچنین به موضوعاتی ازجمله مشارکت مخاطب، و یا اینکه چرا در فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و پادکست‌ها می‌خندیم و گریه می‌کنیم،چگونه داستان‌ها بر احساس ما تأثیر می‌گذارند، چگونه و چرا طرفداران فرهنگ عامه برای تشکیل جوامع حمایتی گرد هم می‌آیند؛در روانشناسی رسانه مطرح می شود.
روانشناسی رسانه در تحقیق و عمل
در حالی که بسیاری از شاخه های دیگر روانشناسی مسیرهای شغلی تعریف شده تری دارند،روانشناسی رسانه هنوز در مراحل اولیه تعیین محدوده و حوزه کاری خود است.مثلا واضح ترین هدف برای کسی که تأثیر رسانه ها را از دریچه روانشناسی بررسی می کند، تبدیل شدن به یک روانشناس پژوهشگر در دانشگاه است.به بیان دیگر فعلا تمرکز بر حوزه دانشگاهی است و موضوع رسانه از اولویت بعدی برخوردار است.
در هر حال با توجه به رشد سریع فناوری واسطه‌ای که چگونه ما با یکدیگر آشنا می‌شویم،ارتباط برقرار می‌کنیم و یا یکدیگر درک می‌کنیم، محققانی که می‌توانند تحقیقات روانشناسی رسانه‌ای را انجام دهند،به طور فزاینده‌ای ضروری هستند.
در روانشناسی رسانه، دنیای همیشه درحال گسترش فناوری‌های رسانه فرصت‌های زیادی را برای اعمال روانشناسی رسانه فراهم کرده و در طیف گسترده‌ای از محیط‌های صنعتی، از سرگرمی و آموزش گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی و سیاست، تاثیر می گذارد.
به عنوان مثال،افرادی که تجربیات کاربری را برای همه چیز از وب‌سایت‌ها گرفته تا واقعیت مجازی طراحی میکنند، نیاز به درک نحوه ایجاد یک رابط کاربری دارند که مردم بتوانند به طور مؤثر و کارآمد از آن استفاده کنند.
به طور مشابه،آموزش دروس رسانه ای و سواد سایبری به کودکان از دوران دبستان بسیار مهم است.اینها برنامه هایی هستند که روانشناسان رسانه ای به ویژه صلاحیت طراحی و اجرای آنها را دارند.
آینده روانشناسی رسانه
در حالی که تحقیقات اولیه روانشناسی رسانه تقریباً به طور انحصاری برتأثیرات مثبت ومنفی رسانه ها متمرکز بوده، باید تاکید کرد که رسانه ها و فناوری همه خوب یا بد نیستند. نحوه استفاده ما از آن مهم است.ازآنجایی که رسانه‌ها در سالهای آینده به طور فزاینده‌ای در همه جا حاضر خواهند شد، ضروری است که یاد بگیریم چگونه با آن کار کنیم تا نکات مثبت را به حداکثر و نکات منفی را به حداقل برسانیم.
پژوهشگران امروزه باور دارند که روانشناسان رسانه ای نقش اساسی در این تحولات دارند.اما البته نباید از روشن کردن تأثیر منفی رسانه ها در حالی که همچنان در حال تکامل هستند، نیز اجتناب کرد،.محققان همچنین معتقدند که باید تمرکز خود را برموضوعاتی مانند: بهزیستی و پیامدهای اجتماعی در محیط های دانشگاهی و صنعتی کاربردی؛متمرکز کردکه می توان از رسانه ها برای گسترش و فرا گیری آنها استفاده کرد .
در مجموع آگاهی از این پیشرفتها باید مورد توجه جدی قرار گیرد،زیرا جامعه بدون مطالعه و یا جامعه ای با مطالعات کاذب بدون شک از قافله پیشرفت و توسعه عقب خواهد ماند.به همین جهت بهتر است به جای بکارگیری تجربه های تکرار شده ای که دستاوردی نداشته و یا دستاوردشان اندک است،از رویکردهای جدید حاصل از پژوهشها و تحقیقات جدی،فراگیر و موثر برای گسترش و بهبود وضعیت مطالعه بهره گرفت.
حسن محرابی
گروه گزارش