“آژنگ نیوز”:یکی از دستاوردهای بزرگ ادبیات ایران ،تبیین و طرح موضوعات به شیوه مناظره است. بدین ترتیب که نویسندگان از دوران بسیار قدیم مسائل و موضوعات مورد توجه خود را در قالب مباحثه ومناظره دونفره بیان میکردند. مثلا مناظره پیر و جوان،بدین ترتیب زمینه بحث و گفتگو فراهم میشدو از این طریق دیدگاههای متفاوت در یک قالب بیان میگردید.
در بررسی تاریخ مناظره به عنوان یک شیوه بیان ،بیشتر مناظره‌هایی که در آثار قرن پنجم و ششم می‌شناسیم در ضمن متنی جریان می‌یابند: مناظره‌های اسدی طوسی در قصاید او به‌جای تشبیب و تغزّل‌اند؛ گفت‌وگوهای دلنشین خسرو و فرهاد و شیخ صنعان و مریدان در طی گزارش‌های دیگر اتّفاق می‌افتد؛ مناظرهٔ سنّی و ملحد و منجّم و طبیب و جز آن هر یک مقامه‌ای از مقامات حمیدی‌اند.
از اوایل قرن هفتم بدین سوست که در ظاهر توجّه اهل ادب به نوع مناظره قوت می‌گیرد و مؤلّفان بسیاری بر تألیف رساله یا رساله‌هایی مستقل در این موضوع روی می‌آورند. شماری از این مناظره‌ها را ابوالمجد محمّد تبریزی، در میانهٔ سال‌های ۷۲۳-۷۲۴ق در مجموعه‌ای که این روزها به «سفینهٔ تبریز» موسوم شده است، آورده و بعضی از محقّقان معاصر نیز گونه‌های مختلف این مناظره‌ها را شناسایی و معرّفی کرده‌اند.
از هم‌روزگاران خواجو نیز مناظره‌هایی در دست است و چون زمان تألیف آن‌ها نیمهٔ اوّل قرن هشتم است و مؤلّفان، غالباً، از حوزهٔ فرهنگی فارس و کرمان‌اند، بی‌تردید کار آنان در تحریک ذوق خواجو و روی آوردن او به نثر و پرداختن این مناظره‌ها بی‌تأثیر نبوده است. از جملهٔ آن‌هاست «شمشیر و قلم» و «گوی و چوگان» شرف‌الدّین عبدالله شیرازی مشهور به وصّاف الحضره (م: حدود 730 ق) از ادیبان شیراز که تاریخ وصّاف او مشهور است و «محبّت‌نامهٔ» عماد فقیه کرمانی (م:۷۷۳ق) که آن را مؤلّف در سال ۷۳۳ ق نوشته و، بی‌گمان، خواجو در کار خود به آن‌ها نظر داشته است؛ و همچنین مناظرهٔ «شمشیر و قلم» جلال‌الدّین محمّد بن علی معروف به شاه الخوافی؛ و این شاه خوافی احتمالاً همان کسی است که دیوانی از او باقی است و خواجو او را ستوده است. با این اهتمام همگانی، می‌توان گفت که در ایّام زندگی و شاعری خواجو، مناظره‌نویسی موضوع روز تلقّی می‌شده و در فارس و کرمان علاقه‌مندان و خوانندگانی داشته است.
مأخذ: خواجوی کرمانی، محمود بن علی. ۱۳۹۹. رسائل خواجو (شمع و شمشیر، سراجیّه، شمس و سحاب، نمد و بوریا). مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد شادروی‌منش و محمود عابدی. تهران: مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب.
گروه گزارش