“آژنگ نیوز”:جایگاه علی شریعتی در تاریخ معاصرایران، دارای اهمیت قابل توجهی است.زیرادر تاریخ معاصر وقایع بی شماری رخ داده که در نهایت موجب شکل گیری انقلاب اسلامی و نیز ایجاد یک جریان متفاوت و جدید در مسیر حرکتی کشور شده است. همچنین در این دوران از تاریخ، چهره های متعددی ایفاگر نقشهای مختلفی بوده که در هر بخشی از تاریخ تاثیر مهمی بر جای گذاشته اند.
در این میان ،علی شریعتی،برای عده ای،یکی از مهمترین فعالان عقیدتی در جریان انقلاب اسلامی است.اوبا تعریف و توصیف اسلام از دیدگاهی نوین در قالب یک معلم دانشگاهی کاریزماتیک ، نسل جوانان ایرانی را درجریان فعالیتهای انقلاب اسلامی بسیج کرد.او جایگاه ویژه ای نیز در نهضتهای قرن اخیر دارد.زیرا شریعتی در دهه ۵۰توانست رویدادی را شکل دهد که جایگاه ویژه ای در تاریخ معاصر ایران دارد.برای روشن تر شدن موضوع باید اشاره کرد که در بررسی نهضتها و جنبشهای یکصدو پنجاه ساله اخیر درمی یابیم که اینگونه جنبشها فاقد یک ایدئولوژی فراگیر که موجب همبستگی مردم شود،بودند.
روشنفکران ایده آلیست جزیی نگر بودند. به ایجاد جنبشی در حد برگزاری شب شعر و جلسات فرهنگی راضی بودند. چاپ یک مجله و چند کتاب با مخاطبان محدود نیز موجب رضایت آنها از نظر فعالیتهای اجتماعی بود.از طرف دیگر نهایتا این نوع فعالیتهاُ ماهیت سکولار داشت که توان ایجاد تغییرات را در شرایط اقتصادی ،فرهنگی و سیاسی کشور را نداشت. در نتیجه جامعه تشنه تحول ایران ؛در دهه50به نیرویی بیش از این نیاز داشت.
از دیگر سو یکی از مهمترین امکانات ایجاد یک جنبش مردمی در ایران؛ بهره گیری از توان سازمانی مسلمانان بود.توانی که به اندازه کافی برای سرنگونی شاه قدرتمند بود. این نیروی اجتماعی به صورت واضح در ۱۵ خرداد۱۳۴۲با رهبری امام خمینی(ره)به عنوان یک تجربه ؛عظمت و توانایی خود را به منصه ظهور رسانده بود.با تبعید امام ره به خارج از ایران تلاشهایی برای آکاهی بخشی به نسل جدید جامعه جریان گرفت.در چنین شرایطی است که علی شریعتی نقش ویژه ای از نظر تاریخی برعهده دارد .
وی شروع به بازخوانی و تفسیر مجدد نمادهای مذهبی،داستانهای قرآنی پیامبران،آموزه های کلامی و سایرموضوعات مربوط به متون دینی کرد که قبلاً توسط نویسندگان و روشنفکران غالبا سکولار به آنها توجهی نمی شد. ۶۰ تا۵۰ سال قبل بود که شریعتی دین را چیزی بیش از رعایت احکام و آداب دینی معرفی کرد. شریعتی آموزه های دینی راهمراه با بهره گیری ازنثر و بیان کلمات ناب برگرفته از ادبیات فارسی بیان میکرد و این امر اورا به یکی از محبوب ترین متفکرین آن زمان تبدیل کرد.
برای آگاهی بیشتردرمورد شریعتی ودستیابی اش به مقام یک روشنفکرمسلمان و تاثیر گذار؛باید اشاره کرد که دکتر على شریعتی درسا‌ل ۱۳۱۲ در مزینان از توابع سبزوار در یک خانواده مذهبی متولد شد. پدر او استا‌د محمد تقی شریعتی استا‌د دانشگاه مشهد بود.او همچنین خارج از محیط دانشگاه به تدریس علوم نقلی و عقلی دینی و اسلامی می پرداخت.
علی شریعتی پس از پایان تحصیلات متوسطه در سال۱۳۲۸ وارد دانشسرای مقدما‌تی در مشهد شد. همزمان با تحصیل در دانشگاه در کلا‌سها‌ی پدرش نیز حضور می یافت. پس از پایان تحصیلات در دانشسرا به آموزگا‌ری هم پرداخت. سپس شریعتی در سال ۱۳۳۴ وارد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد شد ودر رشته ادبیات فارسی در سال ۱۳۳۷ لیسا‌نس خودرا دریافت کرد.وی سپس به فرانسه رفت ودانشگاه سورین فرانسه بعد از ۵ سال تحصیل،دکترای خود را دریافت کرد.وی در طول اقامت خود در پاریس ، با چندین متفکر برجسته اروپایی مانند لویی ماسینیون (۱۹۶۳-۱۹۸۳) و ژرژ گورویچ (۱۹۶۵-۱۹۹۴) ملاقات کرد در همین دوران ژاک برکه (۱۹۹۵-۱۹۹۹) مربی دانشگاهی وی بود.
بعد از ورود به ایران ،شریعتی معلمی در چند دبیرستان و دانشکده کشاورزی را آغاز کرد. بعد از چند مدت تدریس در دانشگاه مشهد؛ در سال ۱۳۴۸ به حسینیه ارشا‌د دعوت شد .
شریعتی در آنجا به تدریس جامعه شنا‌سی مذهبی،تاریخ اسلام و معا‌رف اسلامی میپردازد. در این محل است که دکتر شریعتی با قدرت و نیروی کم نظیر، با کنجکا‌وی ،تجزیه و تحلیل تاریخ؛چهره های مقدس و شخصیتهای بزرگ اسلام را معرفی نمود.استحکا‌م کلا‌م ،با‌فت منطقی جملا‌تش با اتکا‌ء به پشتوانه عمیق فکریش؛ونیز بهره گیری از جادوی ادبیات فارسی هر شنونده ای را در کوتا‌هترین مدت سرا پا گوش میسا‌خت و در نهایت اورا تحت تاثیر قرار داده و سپس به هیجان می آورد.البته علاوه بر ایجاد هیجان دعوت به تعقل و تحلیل هم در آموزه های او جایگاه خاصی داشت. علی شریعتی همیشه دانشجویان را به تفکر و تأمل و استنباط دلائل تشویق میکرد و می‌گفت که انسان نباید خود را به یک دستگاه کپی تبدیل کند.
به همین جهت باید در نظر بگیریم که فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی شریعتی در این سالها این امکانی هستند که به وسیله آنها دستیابی به یک دنیای عادلانه تر ، نه تنها به عنوان مطلوب ، بلکه به عنوان یک ممکن تصویر می شود.بیانات او متکی به اندیشه ها و آرمانهای شخصیتهای اسلامی و شیعه و نیز باز آفرینی مجدد افکاراندیشمندان مسلمان معاصر مثل سید جمال اسد آبادی و… بود.افکار او نه تنها موجب بسیج مردمی بود بلکه اعتماد به نفس متفکران و اندیشمندان را نیز تقویت میکرد.
در سال۱۳۵۲، رژیم پهلوی ، حسینیه‌ء ارشا‌د که پایگاه هدایت و ارشا‌د مردم بود را تعطیل نمود، و شریعتی بمدت ۱۸ما‌ه روانه زندان می شود.اودر مهر ما‌ه سال ۱۳۵۳ آزاد شد.اما به شدت تحت کنترل بود تا اینکه در ۲۵ اردیبهشت ما‌ه ۱۳۵۶ تهران را بسوی اروپا ترک گفت تا دورانی جدید را آغاز کند.اما متاسفانه در روز یکشنبه ۲۹ خرداد ما‌ه ۱۳۵۶ در شهر لندن درگذشت.
از علی شریعتی دراین دوران زندگی تقریبا 5 ساله فعالیتش ؛نزدیک به ۲۰۰۰۰ صفحه متن در قالب کتاب باقی است. یعنی در هر سال حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ صفحه متن از او در دسترس بوده است.بنابر این لازم است که اندیشه های وی از نظر علمی مورد بحث قرار گیرد ،تا از چهره شریعتی تصویری دقیق تر ترسیم گردد.زیرا رها کردن او در تاریخ به منظور فراموش شدنش،به معنای از دست دادن یک سرمایه تاریخی است.
به همین جهت اشاره به یک نکته هم در اینجا ضرورت دارد. متاسفانه یک مشکل اساسی در برخی روایت های تاریخی وجود دارد،آن هم بازخوانی گزینشی از تاریخ است. آنچه که یک مورخ از گذشته به یاد یک ملت می آورد ،معمولا درباره گذشته ای است که یک ملت آن را فراموش کرده است .بنابر این یک مورخ نباید این گذشته را گزینشی تبیین کند.زیرا در بازخوانی تاریخ برای مخاطب باید صداقت و دقت داشت.
بنابر این چگونگی یادآوری رویدادهای تاریخی مربوط به مسایل ملی ، اهمیت بسیار بیشتری می یابد.انتخاب گزینشی تاریخ ممکن است باعث فراموشی اطلاعات تاریخی واقعی برای شنونده شود، واین فراموشی نه تنها می تواند پیامدهای مهمی برای هویت های فردی و ملی داشته باشد ، بلکه در تبیین آینده یک سرزمین نیز تاثیر خواهد گذاشت.به همین جهت می توان به بازنگری بسیاری از وقایع تاریخی همت گماشت.شریعتی یک پدیده تاریخی است که متاسفانه توجه کافی در زمینه توصیف و تبیین آن نشده است.به همین جهت میتوان به عنوان یک نمونه تحقیقی به آن توجه کرد. با نقد و بررسی همه جانبه این موضوع تاریخی می توان از تجربیات آن نیز بهره گرفت.
حسن محرابی
گروه تاریخ