امروزه محله “صفائیه” از محله های قدیمی شهر ری به شمار می آید.نزدیکی این محله به حضرت عبدالعظیم ،ابن بابویه و برج طغرل از اهمیت و جایگاه این محل خبر می دهد.انتخاب نام “صفائیه “و نحوه شکل گیری آن تاریخ و سرگذشت جذابی دارد که به آن اشاره می شود.
میرزا حسین سپهساالار مشهور به مشیرالدوله در دوره سفارت خود در استانبول به عارفی مشهور و درویشی موسوم به حاجی میرزا صفا علاقه و احترام فراوانی داشت که در آن ایام در عثمانی بود و چون حاجی میرزا صفا در سال ۱۲۹۱ در تهران فوت شد.مشیرالدوله او را در محلی که بعدا به “صفاییه” موسوم شد به خاک سپرد.حاجی پیرزاده نیز به حاجی میرزا صفا ارادت خاص داشت و به سبب همین امر بود که پس از مرگ حاجی میرزا صفا قطعه زمینی اطراف مفبره او وچهل وهشت ساعت آب از قنات متعلق به اراضی برج طغرل بنا به در خواست مشیرالدوله و به فرمان ناصرالدین شاه به ملکیت حاجی پیرزاده درآمد.
لازم به ذکر است که حاجی محمد علی پیرزاده،اجدادش از دراویش مشهور دوره قاجاریه بوده و خودش نیز با مشیرالدوله ،اتابک و امین الضرب روابط دوستانه داشته است.وی همچنین چندی در سفارت ایران در استانبول فعالیت می کرد.به همین جهات بسیار مورد توجه ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بود.
در هر حال حاجی با همتی تمام و علاقه ای خاص به آبادانی آن محل پرداخت و باغ صفائیه را به گونه ای بسیار زیبا سامان داد..تا آنکه خود او نیز در همین باغ در جوار حاج میرزا صفا به خاک سپرده شد.زمانی میان پیرزاده و شعاع السلطنه پسر مظفرالدین شاه مالک دولت آباد در مورد حدود باغ صفائیه اختلاف بوجود می آید.به گونه ای که طبق دستور مظفرالدین شاه هیاتی از رجال از محل مورد اختلاف بازدید می کنند و حق را به جانب حاجی می دهند.بنا بر این نقشه ای از آنجا ترسیم میکنند و به تایید و مهر رجال مزبور می رسد. اتابک هم آنرا تایید می کند و شاه هم بر آن صحه می گذارد.این نقشه مربوط به سال۱۳۱۶قمری است.
بدین ترتیب باغ صفائیه در عصر خود محفل خانقاهی دراویش مشهور دوره قاجار و محل تجمع اعیان و رجال بود.معمولا جمعه ها جمعی از اعیان و بزرگان مملکتی به آن باغ می رفتند. در این باغ میوه های خوب به عمل می آمد.حاجی پیوند درختان مطلوب را برای نهالهای باغ از هر جا می آورد و سبزی های مرغوب را در آنجا کشت می کرد.حاجی غالبا میوه های باغ را برای رجال مملکت و حتی پادشاه می فرستاد. مظفرالدین شاه یکی از دفعات که بار میوه باغ صفائیه به اندرون شاهی رسیده بود،دستور می دهد تا این عبارت را در ذیل عریضه پیرزاده بنویسند:حاجی پیرزاده بار خانه شما رسید .شما را همه وقت دعا گوی مخصوص خودمان می دانیم.۱۳۲۱ قمری.
می گویند روزی که ناصرالدین شاه به حضرت عبدالعظیم رفت و تیر خورد،قرار بود در بازگشت به شهر ،ساعتی را برای دیدار حاجی در باغ مذکور بگذراند.
پیرزاده در آبادانی باغ بسیار کوشید.آنرا با ذوق و حال خاصی مرتب کرد.هر یک از میدانهای آن را به نامی موسوم ساخت.
باغ حاجی پیرزاده منزل و محل اقامت دراویش بود.بخصوص درویشانی که از ممالک خارج و سرزمینهای دور دست به ایران می آمدند.پیرزاده همچنین با تعدادی ازدراویش؛از زمان اقامت درعثمانی دوستی داشت و دراویش مختلف زمانی که از عثمانی و مصر به تهران می آمدند بر او وارد می شدند.
پیرزاده در بازگشت از سفر دومش از فرنگ (که سفرنامه اش نیز به تصحیح حافظ فرمانفرمائیان به چاپ رسیده است) می خواست عموم مردم نیز به باغ صفائیه راه پیدا کنند ،اوگفته بود:مدتی چند نخواهد گذشت که زیر درختان نارون این باغ مردم می نشینند و چای می نوشند.
گزارش از:محبوبه غلامی
گروه تاریخ