اسپی مزگت, مسجدی کهن و در واقع قدیمی‌ترین مسجد گیلان است که طی قرن‌ها، گنجینه‌ی ارزشمند تاریخ اسلام را در قلب خود حفظ کرده است. بنای مذکور که در کرانه شمالی رود دیناچال رضوانشهر و در یک و نیم کیلومتری شرق جاده‌ی تالش – انزلی واقع شده است یکی از شگفت‌انگیز‌ترین بناهای تاریخی گیلان است.
اسپی مزگت(دراصل: ایسبییه مزگت)از دو کلمه‌ی «ایسپی» در زبان تالشی به معنای سفید و «مزگت» در زبان اوستا به معنای مسجد تشکیل شده که در مجموع به معنای مسجد سفید است.این بنا یک آتشکده قدیمی است که در دوران پس از اسلام احتمالا بعد از قرن سوم هجری به مسجد تبدیل شده و تا مدت های مدیدی مورد استفاده قرار گرفته است. علت وجودی چنین بنایی در یک نقطه دور افتاده هر بیننده ای را به حیرت می اندازد. بنایی با آن قدمت تاریخی که کتیبه کوفی بر آن گواهی می دهد.
قدمت این بنا با توجه به کتیبه کوفی و سفال های به دست آمده به دوره سلجوقیان می رسد که با آهک اندود و نماسازی شده است، اطلاعات به دست آمده از نوع معماری و همچنین وجود سفال های مربوط به عصر ایلخانی، از قدمت حداقل ۸۰۰ ساله این مسجد حکایت می کند. (برخی از روایات حاکی از آن است که بنای مسجد مربوط به دوره ساسانی است.) این مسجد در منطقه به مسجد عبداللهی مشهور است و مردم منطقه بر این باورند که آن توسط عبدالله بن عمر ساخته شده است شاید چنین نمونه‌ای که هم ویژگی‌های معماری قبل و هم بعد از اسلام را در خود جمع کرده باشد، در جای دیگر موجود نباشد. بنایی باقی‌مانده از یک آتشکده‌ی زرتشتی قدیمی و بزرگ پیش از اسلام که رواق چهار گوش داخلی آن محل نگهداری آتش مقدس بوده و مردم برای عبادت در دهلیزهای کناری آن می‌ایستادند و بعد از ورود اسلام به این منطقه بدون تخریب بنا، نحوه‌ی اداره آن تغییر کرده و به مکان مقدس مسلمانان برای عبادت خداوند تبدیل شد. بر یکی از دیوارهای آن پنج شش متر کتیبه کوفی ساده باقی مانده و قسمتی از آیه‌ی هجده سوره‌ی توبه بر روی آن به چشم می خورد.تصویر مربوط به پیش از مرمت است.
گروه گزارش