یک روز برنامه سازی در رادیوی دیروز

در آغاز دهه ۵۰ هجری شمسی گوش دادن به رادیو برای مردم یک امر عادی و به صورت عادت روزانه شده بود .اغلب در سر میز شام و نهار توی اتومبیل هنگام استراحت و یا حتی وقتی که به کار هم سرگرم بودند رادیو در کنار آنان روشن بود و برنامه هایش پخش می شد. گویندگان هم اغلب یک ربع یا نیم‌ساعت تمام حرف می زدند .یا اینکه اشتباه کنند و یا به اصطلاح معروف تپق بزنند.  در این زمان تقریباً همه برنامه‌های رادیو به جز اخبار و پخش مسابقات مستقیم و برخی مراسم های دیگر قبلا بر روی نوار ضبط شده و در ساعات خاص پخش می شد .کمتر کسی می‌دانست که ضبط برنامه‌ها به چه صورتی انجام می گرفت .در این گزارش که در خردادماه سال ۱۳۵۰ تهیه شده در خصوص ضبط برنامه های رادیویی توضیحاتی داده می شود. ابتدا ذکر یک نکته ضروری است که در رادیو تهیه چند برنامه مشابه را در اختیار یک کمیته قرار داده بودند که به وسیله یک بزرگ دبیر و یک سردبیر اداره می‌شد. رادیو ایران  سال ۵۰ بیش از ده کمیته داشت که بزرگ دبیرهای آنها اغلب از اساتید دانشگاه یا نویسندگان با سابقه بودند. سردبیران هم یا نویسنده یا از میان تهیه‌کنندگان انتخاب می شدند. اینها برنامه ها را برای ضبط رادیو آماده می‌کردند .در مورد گفتارها و برنامه های ساده تهیه یک برنامه رادیویی آسان بود. اما وقتی پای نمایشنامه رادیویی در میان می‌آمد این موضوع بسیار مشکل می شد. تهیه یک نمایشنامه رادیویی کار حساسی بود چون شنونده باید تنها از راه شنیدن صداهای مختلف و گفتگوها کل داستان را تجسم کند به همین خاطر و نمایشنامه های معروف را هم وقتی می خواستند از رادیو پخش کنند باید تغییراتی در روش اجرای آن می دادند تا به صورت رادیویی در آید . اما یک برنامه ساده به چه شیوه ای تهیه می شد ابتدا برنامه ماشین شده و یا به عبارت امروزی تایپ شده به دست تهیه کننده می رسید. موسیقی را از اتاق صفحه رادیو که بایگانی مفصلی است و دارای  صفحات موسیقی سراسر جهان بود ،انتخاب می‌کرد . سپس با صفحه ها و نوارها متن برنامه اتاق فرمان استودیویی  که قبلا به ضبط برنامه اختصاص داده شده بود می‌رفت .معمولاً سر دبیر کمیته هم همراه او  بود تا در ضبط برنامه نظارت کند. گویندگان هم که هر کدام یک نسخه از متن را به دست داشتند و قبلا  مطالعه کرده بودند،در استودیو حاضر می‌شدند. در اتاق فرمان که با شیشه ای ضخیم عایق صدا از استودیو جدا شده است غیر از تهیه کننده  یک صدابردار هم وجود داشت که متخصص کار با دستگاه های ضبط بود. با اشاره تهیه‌کننده و به دیدن چراغی که در داخل استودیو روشن می‌شد. گویندگان به ترتیبی که روی متن برنامه تعیین شده بود شروع به خواندن متن می کردند. در این لحظه در خارج اتاق بر سر در استودیو چراغ روشن می‌شد و همه کارکنان رادیو می‌دانستند که در آن لحظه دیگر کسی حق ندارد در استودیو را باز کند.نکته دیگر این بود که آیا گویندگان هیچ اشتباهی نمی کردند ؟ بله  خیلی هم زیاد این اشتباه اتفاق می‌افتاد .مخصوصاً گویندگان تازه کار از این اشتباهات زیاد مرتکب  می شدند. البته این اشتباهات نیز بر روی نوار ضبط می شد .گوینده با اشاره تهیه‌کننده بعد از همه این اشتباهات بازهم جمله درست را تکرار می کرد. مثلاً یکی از گویندگان معروف آن زمان که بسیار باتجربه هم بود روزی جمله” نیچه فیلسوف هنرمند آلمانی می‌گوید” را خوانده بود “پنجه فیلسوف هنرمند آلمانی می کوبد” و این موضوع تا مدتها بین همکارانش دهن به دهن می شد .

وقتی ضبط تمام می شد ،تهیه کننده این نوار عجیب و پر اشتباه را همراه نوارهای موسیقی و صفحاتش برداشته و به اتاق ادیت می‌رفت .تا آن را به صورت برنامه قابل قبول در آورد. افراد بی خبری که لحظه اول وارد اتاق ادیت می‌شدند، متعجب بر جا می ماندند. چرا که از همه سوی  این اتاق صداهای عجیب وغریب بلند بود. مخلوط عجیبی از موسیقی کلاسیک ،سخنرانی بهداشتی، اشعار، یا تفسیر سیاسی ، درهم آمیخته بود. همه این صدا ها هم عادی  نیست. بعضی از این صداها به صورت جدی شنیده می‌شد و کلمات بسیار سریع و نامشخصی از بلندگوها بیرون می‌رفت .

تهیه‌کنندگان دورتادور اتاق نشسته و توسط  دستگاه‌هایی انواع های نوارهایی را که با خود به استودیو آورده بودند اغلب آنها را برای سرعت عمل با دو برابر سرعت معمولی می‌شنیدند کلماتی که شادی مفهوم قابل تشخیص نبود مثل صدای عادی می شنیدند. هر کدام  از آنها جلوه دستگاهی به نام  ادینال که نوار را برای بریدن روی آن قرار می دادند نشسته تیغی به دست گرفته و حلقه نوار چسب. زیر پایشان پر بود از نوارهای بریده بریده و با چنان سرعتی نوار را میبرندو می چسباندند که دیدنی بود بعضی از این تهیه‌کنندگان چنان مهارتی در کار ادیت داشتند که حتی برای تهیه کنندگان اروپایی هم حیرت آور بود. آنها گاهی با همین کار بریدن و چسباندن طرز تلفظ یک کلمه را به صورت لازم تغییر می‌دادند و یا کلمه ای را با چسباندن دو صدای مختلف که از قسمت دیگر نوار بریده بود می ساختند .به هر حال به هر ترتیبی که بود نوار را شسته ورفته و تمیز می کردند.همه جملات  نادرست و کلمات غلط را نیز دور می ریختند.بدین ترتیب نوار ادیت شده به دست می آمد. نوارها  روی هم گذاشته شده و به استودیوی پخش می‌رفت مامور پخش نوار ها پشت سر هم نوا را به هر قسمتی که لازم بود، پخش می‌کردند.

پس از خاتمه هر نوار ،مهر پخش شد را پشت آن می زد و به آرشیو نوار می‌فرستاد. متن اصلی نیز قبلا به آرشیورفته بود .بعد از این لحظه دیگر نوار از دسترس همه خارج می شد و به عنوان سندی در آرشیو نگهداری می گردید. از آن به بعد هیچ کس نمی توانست نوار یا متن برنامه را از آرشیو بگیرد. مگر آنکه اجازه نامه رسمی در میان بود .نوارهایی که مهم بودند در گنجینه رادیو باقی می‌ماندند و بقیه نوارها پس از سه ماه نگهداری پاک می شدند تا برای ضبط برنامه دیگری از آن استفاده شود. بدین ترتیب برنامه ای که به صورت آسان به گوش شنوندگان می رسید برای ضبط آن  زحمات بسیار زیادی کشیده می‌شد .