تپه باستانی کلار در شهر کلاردشت واقع است. باستان شناسان قدمت این تپه را دو هزار سال پیش از میلاد برآورد کرده‌اند. این تپه در ضلع شرقی دشت کلاردشت و در نزدیکی روستای لاهو قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۴۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این تپه که به مساحت ۴۶۰۰ مترمربع و ارتفاع متوسط ۷ متر تماماً به صورت مصنوعی و خاک دستی احداث شده است. بر روی این تپه آثار شهری قدیمی یافت شده است و همچنین آثار قلعه یا قصری خاکی در ضلع غربی آن به چشم می‌خورد. بر روی این تپه باستان‌شناسان و محققان متعددی کار کرده‌اند. باستان‌شناسان بر این باورند که در حدود ۷۰۰ سال قبل، این تپه مصنوعی مجدداً توسط حکومت‌های کوچک محلی به عنوان مرکز حکمرانی و ساخت قلعه بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
عده ای قدمت این تپه را ۶۰۰۰ سال تخمین زده‌اند، با این وصف تعجب می‌کنید که هیچ نگهبانی و هیچ حصاری برای حفاظت از این تپه وجود ندارد. حتی زمین‌های روی تپه همچنان در تملک اشخاص است و هر ساله به زیر کشت می‌رود!
منابع تاریخی سده های نخستین اسلامی از «کلار» به عنوان شهری آباد و پایگاه اسپهبدان غرب طبرستان در منطقه کوهستانی و هم مرز دیلم، مطابق با کلاردشت در مازندران کنونی یاد کرده اند. این شهر در اواسط سده سوم به عنوان مرکز سیاسی قیام مردم طبرستان به رهبری حسن بن زید علوی علیه طاهریان جلوه گر می شود. با وجود اهمیت کلار در سده های اولیه اسلامی، باستان شناسانی که بقایای تپه باستانی کلار در کلاردشت را مورد مطالعه قرار داده اند، شواهد محکمی از استمرار حیات شهر اسلامی کلار در سطوح فوقانی تپه مذکور ارائه نکرده اند. اگرچه نشانه هایی از استمرار استقرار در عرصه و حریم این تپه باستانی در سده های اولیه اسلامی به دست آمد، قطر لایه اسلامی به اندازه ای نازک ثبت شده (۵۰ سانتی متر) که به هیچ وجه نمی تواند موید استقرار شهر قدرتمند اسلامی کلار در این مکان باشد. فرض بر آن است که فرمانروایان اسلامی کلار، نقطه ای را با فاصله ای نه چندان دور از کلار ساسانی، با قابلیت های خاص دفاعی و معیشتی انتخاب نموده باشند. در این مقاله برای مکان یابی و معرفی بقایای شهر اسلامی کلار، منابع مکتوب سده های نخست و میانی اسلام و نیز نتایج بررسی سیستماتیک نگارندگان مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج روشن ساخت که محوطه ای با وسعتی بالغ بر ۲۵ هکتار و به نام محلی «شهردله» (Shahr-e Dele) در فاصله ۱.۵ کیلومتری محور شمالی تپه کلار و در مجاورت حریم شمالی رودخانه سردآبرود، همان شهر اسلامی کلار است. بدین ترتیب فرمانروایان اسلامی کلاردشت، شهر جدیدی را (جدای از شهر ساسانی) در منطقه احداث و مرکز حکمرانی خود ساخته اند.
تاریخچه تپه کلار
این تپه مهم باستانی که معرف ادوار مختلف فرهنگی و تمدنی از هزاره دوم و اول ق.م تا قرون میانه اسلامی می باشد در تاریخ 15/9/1344 تحت شماره 489 در فهرست آثار باستانی ایران ثبت گردیده است.
منطقه کلاردشت و تپه باستانی کلار نمونه ای ارزشمند و عینی از مشارکت ساکنا ن کرانه های جنوبی دریای خزر در فرایند تکوین و گسترش جوامع حوزه خزر و فرهنگ دامنه های شمالی سلسله جبال البرز در ادوار مختلف پیش از تاریخ، دوران تاریخی و اسلامی می باشد. این منطقه و تپه باستانی کلار از چنان اهمیتی برخوردارند که سزاوار مطالعه، حفاظت، مراقبت جدی و معرفی در سطوح مختلف منطقه ای، ملی و بین المللی می باشند. کشفیات قانونی و غیرقانونی در محوطه های باستانی کلاردشت که منجر به معرفی آثار ارزشمندی چون جام و خنجر طلائی کلاردشت به جهانیان گردید و توجه باستان شناسان، هنرشناسان و دیگر دانشمندان رشته های مرتبط را به خود جلب نمود، موجب ایجاد جایگاه وزین و شایسته ای از منطقه باستانی کلاردشت در دنیای علم باستان شناسی و تاریخ هنر و همچنین در اذهان عمومی گردید. اگر چه یکی از دلایل مهم هجوم سیل آسا و بی رویه خرید اراضی و باغات منطقه توسط متمولین در طول دو دهه اخیر، طبیعت زیبا و جذاب کلاردشت بوده است، بدون تردید برخورداری ذهنیت ملی و بین المللی از غنای باستانی و فرهنگی این منطقه تأثیر بسزائی داشته است. متأسفانه به علت عدم تدوین و اجرای طرح جامع مطالعات فرهنگی منطقه توسط دستگاههای ذیربط و نادیده انگاشتن توانمندیهای موجود، بر رونق بازار سوداگران و سوء استفاده کنندگان از جاذبه های اکوتوریستی منطقه افزوده شده است.
تاریخچه مطالعات و کشفیات باستان شناسی در کلاردشت:
الف) در سال 1318 به دنبال عملیات ساختمانی در محل گنج تپه کلاردشت آثار و مواد باستان شناختی آشکار گردید. سپس از سوی اداره باستان شناسی کشور حبیب الله صمدی به منطقه اعزام شد تا کاوشهایی در آن محل انجام دهد. وی از سال 1329 تا 1332 در این منطقه بررسیهائی به عمل آورد. وی علاوه بر ارائه گزارشهای معمول اداری، مجموعه دستاوردهای علمی خود را از این منطقه در منبع زیر به چاپ رسانده است:
- صمدی، حبیب الله، 1334، “گنجینه کلاردشت”، مجله گزارشهای باستان شناسی، انتشارات مرکز باستان شناسی ایران، زیر نظر فیروز باقرزاده، شماره سوم، ص 136-115.
ب) در تابستان سالهای 55-1354 از سوی مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران و تحت سرپرستی عزت الله نگهبان منطقه کلاردشت (از علم کوه تا مرزن آباد) بررسی شد. ایشان در گزارشی کوتاهی در منبع زیر به شناسائی و بررسی بیش از 50 محوطه باستانی مربوط به هزاره های دوم و اول ق.م. و همچنین غارهای باستانی اشاره می کند:
- نگهبان، عزت الله، 1376، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، ص 339 و 467.
ج) در شهریور ماه سال 1376 حسن کریمیان در اجرای برنامه های مصوب پژوهشهای باستان شناسی، مجوز گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم تپه کلار را از سازمان میراث فرهنگی کشور اخذ نموده و با همکاری مدیریت میراث فرهنگی استان مازندران برنامه مذکور را اجراء کرد. ایشان گزارش این گمانه زنی را با مشخصات زیر به سازمان مربوطه تسلیم نموده است:
- کریمیان، حسن، 1376، گزارش تفصیلی گمانه زنی و تعیین حریم تپه باستانی کلار، معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور، 100 ص، مصور.
د) در سال 1382 عبدالمطلب شریفی به نقشه برداری و بررسی سطحی پیرامون محوطه باستانی کلار مبادرت نمود .
گروه گزارش