“آژنگ نیوز”:پرتره الیزابت لدرر: چرا این نقاشی مرموز کلیمت به قیمت ۲۳۶ میلیون دلار فروخته شد؟پرتره الیزابت لدرر، اثر این هنرمند که دههها از دید عموم پنهان بود، اکنون با قیمتی بیسابقه در حراجی فروخته شده است. چرا اینقدر ارزشمند است؟
یک نقاشی مرموز و نسبتاً کمتر شناخته شده از گوستاو کلیمت اکنون گرانترین اثر هنر مدرن فروخته شده در حراجی و گرانترین اثری است که تاکنون توسط ساتبیز فروخته شده است. این بوم نقاشی که به طرز عجیبی پیچیده است، یک پرتره تمام قد از الیزابت لدرر، دختر وفادارترین حامیان این هنرمند اتریشی، در ۱۸ نوامبر در نیویورک به قیمت ۲۳۶.۴ میلیون دلار (۱۸۰ میلیون پوند) به فروش رسید که بسیار بیشتر از قیمتی است که دو سال پیش برای تابلوی «بانویی با بادبزن، ۱۹۱۷-۱۹۱۸» اثر کلیمت پرداخت شده بود. این تابلو با فروش ۱۰۸ میلیون دلار (۸۲ میلیون پوند) در لندن در سال ۲۰۲۳ رکوردها را شکست و آن را به گرانترین نقاشی فروخته شده در حراجی اروپا تبدیل کرد.
در این حراج، بوم نقاشی کلیمت از پرتره اندی وارهول از مرلین مونرو، «مریلین آبی مریم گلی» محصول ۱۹۶۴ (که در سال ۲۰۲۲ در حراج کریستی نیویورک به قیمت ۱۹۵ میلیون دلار فروخته شد) پیشی گرفت و به دومین اثر هنری گرانقیمتی تبدیل شد که تاکنون به حراج گذاشته شده است. این اثر پس از «سالواتور موندی» (ناجی جهان) اثر لئوناردو داوینچی، حدود سال ۱۵۰۰، که در سال ۲۰۱۷ به قیمت ۴۵۰.۳ میلیون دلار (۳۴۳ میلیون پوند) فروخته شد، قرار دارد. اما چه چیزی در مورد این تصویر تقریباً ۲ متری از یک وارث ۲۰ ساله وجود دارد که به نظر میرسد اندام کشیده و ترسناکش در لباسی پیله مانند از ابریشم سفید براق، به نظر میرسد که در حال شکلگیری است و چنین قیمت خیرهکنندهای دارد؟ در ظاهر، تابلوی «پرتره الیزابت لدرر» (۱۹۱۴-۱۹۱۶) ممکن است فاقد غنای آشکار نقاشیهای شناختهشدهتر کلیمت از دوره موسوم به «دوره طلایی» باشد، دورهای که در آن آثار درخشانی مانند «پرتره آدل بلوخ-باوئر اول» (۱۹۰۷) و «بوسه» (۱۹۰۷-۱۹۰۸) را خلق کرد. در حالی که آن شاهکارهای باشکوه با زرق و برق جنبش جدایی وین (جنبش تأثیرگذاری که بر آزادی هنری تأکید داشت و کلیمت به تأسیس آن کمک کرد) میدرخشند، تصویر تغزلی لدرر که در سالهای پایانی زندگی هنرمند خلق شده است (کلیمت در سال ۱۹۱۸ در سن ۵۵ سالگی درگذشت)، با شدتی روانشناختیتر و تحریکآمیزتر میدرخشد. غنای زیباییشناختی این بوم فراوان است، هرچند پنهانتر.
این پرتره که توسط مقامات نازی توقیف شد و پس از الحاق اتریش در سال ۱۹۳۸، مجموعه عظیم آثار کلیمت لدرر را مصادره کردند، در اوایل دهه ۱۹۸۰ دوباره به بازار آمد. در آن زمان بود که به داراییهای خصوصی وارث میلیاردر ثروت لوازم آرایشی استی لادر، لئونارد ای لادر، که در ژوئن ۲۰۲۵ درگذشت، وارد شد. این پرتره که دههها از دید عموم پنهان بود، به نوعی منتظر زمان خود بوده و منتظر بازگشت به کانون توجه بوده است. صرف نظر از قیمت، این اثر مرموز بالاخره آماده است تا اسرار خود را آشکار کند. داستان خارقالعاده آن، واقعیت و نمادگرایی را در یک پرده بصری غنی و جذاب محو میکند که جذابیت آن به داخل و خارج از سطح نقاشی گسترش مییابد.
«جزئیات پیچیده فرهنگی»
این پرتره که در سالهای آغازین جنگ جهانی اول کشیده شده، با تجلیل منشوری از لدرر – دختر آگوست و سرنا لدرر، یکی از ثروتمندترین خانوادههای وین – را میتوان آخرین نفسهای باشکوه عصر طلایی که از آن ظهور کرده است، خواند. در نگاه اول، آرایه استادانه نقوش فریبنده و زینتی تحت تأثیر شرق آسیا – که زن جوان را در صحنهای خیرهکننده و بیزمان از آبی آسمانی احاطه کردهاند – و آرامش انفجاری چشمان تیرهاش، ما را از آشفتگی شتابنده تاریخ اروپا فراتر میبرد و از زمان و مکان فراتر میرود. جسارت طلایی که کلیمت قبلاً به آن تکیه داشت، نه تنها از بین نرفته، بلکه در نوعی کیمیاگری معکوس، به بیباکی از رنگهای پر جنب و جوش و خاطرهانگیز تبدیل شده است که به جسارت اکسپرسیونیسم نزدیک میشود.
با دقت بیشتر، پرتره مملو از جزئیات جذاب و پیچیده فرهنگی است. کلیمت در طراحی ردا و لباس مجلسی پرنقش و نگار الیزابت، ترکیبی مسحورکننده از اشکال را به تصویر کشیده است. این اشکال، خطوط کلی نمادها و اشکالی را منعکس میکنند که به صورت التقاطی از هنر شرق آسیا و از دنیای تصاویر پزشکی میکروسکوپی گرفته شدهاند، دنیایی که تازه در محافل علمی که کلیمت در وین در آن فعالیت میکرد، مورد توجه بیشتری قرار گرفته بود. اژدهاهای روی ردای او یادآور پارچههای سلسله چینگ هستند، جایی که چنین موجوداتی نمایانگر اقتدار کیهانی و اقتدار الهی امپراتور هستند. حرکت آهسته و چرخشی آنها به دور رانهای الیزابت، که از امواج سبکمند برمیخیزند، به او حضوری تقریباً اسطورهای به عنوان رامکننده عناصر و جانوران ماوراءالطبیعه میبخشد. کلیمت با جاودانه کردن زیبایی الیزابت با چنین عبارات اسطورهای، صرفاً در حال چاپلوسی مشتریان خود نیست. او در واقع، تابلوی «تولد ونوس» اثر بوتیچلی را برای عصری جدید بازآفرینی میکند.
اما چیزهای بیشتری هم وجود دارد. در مقابل این شمایلنگاری باشکوه و وارداتی از شرق آسیا، اشکال ظریفتری وجود دارند که یادآور اشکال بیومورفیک بینهایت کوچکی هستند که کلیمت هنگام شرکت در سخنرانیهای نظریه سلولی و آناتومی که توسط دوستش امیل زوکرکاندل، رئیس آناتومی و آسیبشناسی دانشگاه وین، در سال ۱۹۰۳ ارائه میشد، به آنها علاقهمند شده بود. نگاهی دقیقتر به لباسهای پیچیده الیزابت، پراکندگی دایرههای تخممرغی و متحدالمرکز را نشان میدهد که به راحتی میتوان آنها را صرفاً به عنوان تزئینات گلدار نادیده گرفت. این حلقههای نرم و حلقهایاشکال بیشکل و نقوش سلولیشکل، با اشکال مشابهی که در چندین اثر اولیه کلیمت دیده میشوند، همقافیه هستند، جایی که نویسندگان حضور آنها را به علاقه روزافزون هنرمند به جنینشناسی، خونشناسی و ساختارهای زندگی اولیه مرتبط دانستهاند.
داستان الیزابت، چه در داخل و چه در خارج از قاب پرترهی مرموز کلیمت، داستانی از دگرگونی خارقالعاده، تولد دوباره و بقای دگردیسی است. از زاویهی تنگ اشکال ظریفی که بافت لباسهای نفیسی را که کلیمت برایش بافته است، مشخص میکنند، به عقب نگاه کنید، و به نظر میرسد که بدن زن جوان به طرز سورئالی، تناسبات یک پروانه (نقشمایهای تکرارشونده در هنر کلیمت) را که تازه از پیله ابریشمیاش رها شده است، منعکس میکند. لباس رنگارنگ او که به زیبایی پشت سرش افتاده است، ناگهان ظاهری شبیه بالهای منشوری و صاف پیدا میکند که در شرف گسترش خیرهکنندهای هستند. چه شاهکار متاخر کلیمت شایستهی این مبلغ شگفتانگیز باشد و چه نباشد، شکی نیست که قدرت و بیقیمتی نبوغ بیپایان و احیاکنندهی این پرترهی او بینظیر است.
گروه گزارش