“آژنگ نیوز”:امروز ۸ آبان ماه سال ۱۴۰۴ خورشیدی صدمین سالگرد ترور واعظ قزوینی است.میرزا یحیی واعظ قزوینی شاعر، روزنامه‌نگار، فرهنگی و فعال سیاسی در شب ۸ آبان سال ۱۳۰۴ در بهارستان به قتل رسید. وی مدیر مدرسۀ فرهنگ قزوین و صاحب امتیاز روزنامۀ نصیحت بود. ترور وی، یکی از حوادث مرموز و پیچیدۀ تاریخ معاصر است. برای این واقعه، دو احتمال مطرح شده است:
۱. چون ملک‌الشعرای بهار از مخالفین انقراض سلطنت سلسلۀ قاجاریه بوده، در هنگام طرح موضوع تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، علیه این موضوع در مجلس سخنرانی می‌کند. گفته‌های او را مأمورین مخفی به محمدخان درگاهی رئیس نظمیه گزارش می‌کنند و او تصمیم می‌گیرد برای ایجاد رعب و وحشت در میان مخالفین سردار سپه، بهار را ترور کند. افرادی که برای اجرای این مأموریت فرستاده می‌شوند، با توجه به شباهت‌های میان بهار و واعظ (از لحاظ قد، قواره، صورت و لباس)، به اشتباه وی را که برای رفع توقیف روزنامۀ نصیحت به تهران آمده بود، به قتل می‌رسانند. بنابراین بر مبنای این فرض، کشته شدن واعظ به‌صورت تصادفی و تنها به دلیل شباهت با بهار صورت گرفته است.
۲. واعظ نه به دلیل شباهت با بهار، بلکه به خاطر داشتن افکار بولشویکی، نوشتن مقالات تند در روزنامۀ نصیحت و انتقاد از عملکرد و سیاست‌های رضاخان به قتل رسیده است. طرفداران این فرضیه معتقدند که واعظ را به دلیل عملکرد چپگرایانۀ او ترور کردند، زیرا فعالیت‌های این شاعر و روزنامه‌نگار افراطی طرفدار توده را در شهر استراتژیک قزوین، خطرناک می‌دانستند. بنابراین بر مبنای این فرض، سوءقصد به واعظ با برنامه‌ریزی قبلی و به‌صورت تعمدی و آگاهانه بوده و قاتلین بعد از ارتکاب این جنایت به دروغ شهرت دادند که قصد داشته‌اند بهار را به قتل برسانند و به اشتباه، واعظ را به جای او مورد هدف قرار داده‌اند.
🔹استاد ملک‌الشعرای بهار در کتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی» نوشته است که واعظ را به دلیل شباهت با وی و در داخل حیاط مجلس به قتل رسانده‌اند و در این خصوص از قول دوستانش داستانی را نیز مطرح کرده، در حالی که بر مبنای اسناد غیرقابل انکاری که در طی دو دهۀ گذشته به دست آمده است، واعظ نه در داخل حیاط عمارت مجلس بلکه قبل از ورود به عمارت مجلس و به طور دقیق‌تر در پیاده‌روی بهارستان (بین کمیسری و درب ورودی پارلمان) به قتل رسیده است. گفتنی است نوشتۀ بهار در مورد ترور واعظ با نوشته‌های معاصرین خود، همچون: یحیی دولت‌آبادی، عارف و میرزا حسین خیاط که در هنگام این واقعه در قید حیات بوده و واعظ را از نزدیک می‌شناخته‌اند همخوانی ندارد و در تضاد است.
🔹منابع:
ترور در بهارستان (پژوهشی نو دربارۀ زندگی، اندیشه و ترور واعظ قزوینی)، چاپ دوم، انتشارات نامک ۱۳۹۴.
خاطرات عارف قزوینی، با مقدمۀ استاد ایرج افشار، انتشارات سخن، چاپ دوم ۱۳۹۵.
من و آزادی (خاطرات میرزا حسین خیاط، از دوستان نزدیک عارف قزوینی و میرزا کوچک خان جنگلی)، چاپ دوم، انتشارات نامک ۱۴۰۲.
گروه تاریخ