“آژنگ نیوز”:شیخ محمد خیابانی (۱۲۵۹–۱۲۹۹ خورشیدی)، از چهره‌های برجسته تاریخ معاصر ایران، روحانی، روشنفکر، خطیب و فعال سیاسی دوران مشروطه بود که نقش مهمی در بیداری ملی، مبارزه با استبداد و مقابله با نفوذ بیگانگان ایفا کرد.
وی در شهر خامنه از توابع آذربایجان شرقی چشم به جهان گشود و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی، به تبریز مهاجرت کرد. خیابانی در مدرسه طالبیه تبریز به فراگیری علوم دینی، فلسفه، تاریخ، ریاضیات و نجوم پرداخت و در مدت کوتاهی به یکی از علمای برجسته و خطیبان تأثیرگذار شهر تبدیل شد.
در جریان نهضت مشروطه، خیابانی با سخنرانی‌های روشنگرانه خود در مسجد جامع تبریز، مردم را به آزادی‌خواهی و عدالت‌طلبی دعوت کرد. او در دوره دوم مجلس شورای ملی به عنوان نماینده مردم تبریز انتخاب شد و با نطق‌های پرشور خود، به مخالفت با اولتیماتوم روسیه و دخالت‌های خارجی پرداخت.
پس از پایان جنگ جهانی اول و در واکنش به قرارداد ۱۹۱۹ میان ایران و بریتانیا، خیابانی نهضت آزادیستان را در آذربایجان بنیان نهاد. هدف این نهضت، حفظ استقلال ملی، مقابله با استعمار و تقویت وحدت ایرانیان بود. روزنامه «تجدد» نیز به عنوان رسانه رسمی این حرکت، تحت نظارت او منتشر می‌شد.
در شهریور ۱۲۹۹، با ورود نیروهای دولتی به تبریز و سرکوب قیام آزادیستان، شیخ محمد خیابانی در دفتر حزب دموکرات مورد حمله قرار گرفت و به شهادت رسید. پیکر ایشان پس از انتقال به تهران، در صحن حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
امروز، نام شیخ محمد خیابانی به عنوان نماد آزادی‌خواهی، بصیرت سیاسی و تعهد دینی در تاریخ ایران جاودانه مانده است. خانه‌موزه‌ای در تبریز به یاد او تأسیس شده و آثار و اسناد مربوط به زندگی و مبارزات وی در آن نگهداری می‌شود.
تهیه و تنظیم: فریناز متشرعی (کارشناس اشاعه مرکز اسناد کتابخانه مجلس)
گروه تاریخ