“آژنگ نیوز”:خانه دهخدا محل تدوین و نگهداری فیشهای اولیه فرهنگ لغت تدوین شده توسط او بود.در دیداری از منزل دهخدا در اواخر سال ۱۳۲۴ خورشیدی؛ دراین خانه و در یک طرف کتاب هایی توده شده و در گوشه ای اوراقی پراکنده دیده می شد.به اطراف اطاق که نگاه میکردید قفسه هایی می دیدید که در بعضی از آنها کتاب و در بعضی دیگر ، بسته های اوراقی جای گرفته که حاصل زحمت و مجاهدت یک عمر تلاش فرهنگی او بوده است. این جا اطاق کار و زندگی آقای دهخدابود . اینجا اطاقی بود که سالیان دراز، نویسنده بزرگ برای تألیف چنین کتابی عمر گران بهای خود را صرف کرده و نتیجه زحمات خویش را بروی اوراق با فیش هایی آورده که تعداد آن در این سال از دو میلیون متجاوزبوده است .
این دو میلیون «فیش» که پنج قفسه بزرگ را پر کرده ، حاوی پر بهاترین نوشته هایی بودکه در قرون اخیر در فارسی، بروی کاغذ آمده بود.
زیرا روی هر کدام ، از دو کلمه تاچند سطر راجع به لغات متداول کتبی و محاوره ما نوشته شده ،ودرتعریف و تفسیر لغتی از لغات آن فرهنگنامه بزرگ بود و این کتاب همان گونه که در مجلس شورای ملی وقت گفتند : بزرگترین مبنا و اساس زبان فارسی پس از شاهنامه فردوسی بوده است .
از این کتاب تاآن زمان پانصد صفحه صد و پنجاه سطری بزرگ – تا آخر اسم ابوریحان بیرونی – – چاپ شده است و سال قبل(۱۳۲۳)مجله آموزش و پرورش ، بجای پنج شماره خود، آنچه را که آقای دهخدا درباره ابوریحان در کتاب فرهنگ خود نوشته بود ،در هشتاد صفحه انتشار داده بود.
لغاتی که در این کتاب جمع آوری و برای آن تفسیر و تعریف او نوشته شده تنها لغات محاوره نیست، بلکه انت زبان مرکب فارسی و عربی متداول از زمان بلعمی » و « رودکی » تا زمان حاضر بوده است؛ از نظم و نثر و علوم فنون و حرف و اسامی امکنه و رجال آنچه در قسمت گیاه و حیوان نوشته شده بود.لغات مندرج در فرهنگ دهخدا چندین بار بیش از مجموع کتبی بود که درباره این دو موضوع تا آن زمان در عربی و فارسی نوشته شده بود.
آقای دهخدا، از استشهاد بالفاظ ادبی و معانی الفاظ ادبی از دوره حافظ ببعد خود داری کرده و شواهد فراوانی که در این کتاب در برابر هر یک از لغات هست ، از پیش از زمان حفظ شیرازی میباشد. زیرا مؤلف عقیده داشت که بعد از حافظ ، کلمات چنانکه باید بجای خود استعمال شده و آوردن آن شواهد، ممکن است خواننده را دچار اشتباه سازد؛ ولی باید دانست که در این کتاب، تمام لغات عامیانه معمول بین مردم نیز ذکر گردیده، منتها در مورد آنها جز بندرت شواهدی آورده نشده است.
هر فردی در دیدار از خانه ؛تا قفسه هایی را که فیشهای لغات این کتاب در آن قرار دارد نبیند ، به عظمت کار نمیتوانید پی ببرد . آقای دهخدا گفته بود که ۸۰۰ هزار از این یادداشت های نوشته قرار است بعدا به مجموع فیش های منظم ، اضافه شود.
در نهایت این عمل را بایستی جمعی زیر نظر آقای دهخدا انجام میدادند زیرا داخل کردن آن در مجموعه فیش های کامل، کار آسانی نبود و اشکال آن وقتی معلوم میشد که یک بسته از این یادداشتها را بخواهند در مجموعه؛ بجای خود بگذارند
وقتی خبرنگاران بدیدار این مرد بزرک و آثار یک عمر زحمت او نائل شدند ، بعضی از این بسته ها را باز کرده و به عظمت کار در حدود اطلاعات خود آشنا شده و بمسئولیت بزرگی که مجلس شورای ملی در چاپ این دائره المعارف بعهده گرفته است پی بردند .
آقای دهخدا در این سال از تصمیم مجلس شورای ملی در انتشار این فرهنگنامه که طبق پیشنهاد مطبوعات اتخاذ شد تشکر داشته و آرزو کرد که هر چه زود تر این تصمیم بصورت عمل درآید .او با دست ،به یکی از قفسه ها و فیش ها را نشان داده و گفته بود خوب است قبل از این که مقدمات چاپ فراهم شود ، این فیش ها در صندوق های نسوزی قرار گیرد، زیرا با یک حریق ممکن است تمام از میان برود.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
گروه تاریخ