“آژنگ نیوز”: توسعه و بهره برداری کشت نیشکر در خوزستان یکی از آرمانهای قدیم برنامه ریزان اقتصادی بوده است. مصطفی قلی رام در سال ۱۳۴۴ خورشیدی در این خصوص می نویسد:در سال ۱۳۱۸ که باسمت ریاست اداره کل کشاورزی ایران عضو دولت بودم در یکی از روزهای دیدار رسمی رضا شاه اشاره کرد که باید در خوزستان نیشکر کاری بشود و کارخانه قند نیشکر در آنجا تاسیس گردد در این خصوص مطالعه اقدام کنید . در آن موقع مشاور آمریکائی در کشاورزی داشتیم موسوم به دکتر هاریس که در ایالت یونای امریکا رئیس که دولت ایران یکنفر کارشناس دانشکده کشاورزی بود موقعی کشاورزی از آمریکا خواست نامبرده از دانشگاه خود مرخصی گرفته و باستخدام دولت ایران در آمده بود. دانشمند مذکور از فرقه مورمون آمریکا و بسیار مرد اخلاقی و ایران دوستی بودا گرچه بعد از القضاء قرارداد بامریکا مراجعت کرد ولی بعدا یک مرتبه دیگر روی علاقه ای که بایران داشت برای تاسیس شعبه اصل ۴ در ایران به کشور ما آمد و در هر دو نوبت صمیمانه خدمت کرد. شنیدم که چندی پیش (سال ۱۳۴۴)در آمریکا فوت کرده اکنون که بین ما نیست و مناسبتی پیش آمد مورد دانستم ذکر خیری از او بشود. در موضوع نیشکر کاری اطلاعات و نظریات نامبرده را خواستم اظهار داشت سابقا کتابی راجع بکشاورزی تدوین کرده و طبع رسانیده که قسمتی از آن مربوط به نیشکر است. از روی کتاب مزبور گزارش جامعی داد که قاعدتا باید در بایگانی وزارت کشاورزی موجود باشد.
نویسنده مطلب
گزارش مزبور میرساند که خوزستان برای نیشکر کاری مناسب است حد متوسط محصول را با توجه به هوای متغیر آنجا در هر هکتار شصت تن و مقدار قند آن را تا ۱۰ درصد تعیین کرده بود. بعد از مطالعه و تبادل نظری که بعمل آمد اراضی أهو دشت زیر سد شاور که متعلق بدولت بود مناسب برای کشت نیشکر تشخیص داده شد و یک صد تن قلمه نیشکر از هندوستان و یک صدتن از مصر وارد کردیم و درچهل هکتار از اراضی آهو دشت کاشته شد. خوشبختانه در اولین سال کشت نتیجه کاملا رضایتبخش بود محصولی که بدست آمد بیش از مقدار پیش بینی شده و مقدار قند آن بیش از ۱۰ درصد بود.
اول روز کشت دویست تن قلمه در بیابانی که آثار کوچکترین آبادی در آن نبود و سال بعد موقع بدست آمدن محصول همان قلمه های کاشته شده که جنبش قابل تحسینی به چشم میخورد و آثار فعالیت و کوشش از همه طرف پیدا بود. در مزرعه مهندسین جوان با صدها عمله و کارگر با حرارت و جدیت کار میکردند یک عده مشغول درو کردن نیشکرها بودند عده ای قلمه تهیه و بار کامیون میکردند و کامیونها قلمه ها را بمحل کشت میرسانیدند.
یک عده زمین را برای کشت آماده میکردند و عده میکاشتند و یکعده مشغول آبیاری بودند ساختمانهایی برای مهندسین و کارگران ساخته شده بود و دکان های نانوایی قصابی و غیره برای رفع احتیاجات بوجود آمده بود. همه با شور و نشاط کار میکردند موفقیت و حصول نتیجه مطلوب در اولین گام مشوق تمام مامورین آنجا شده بیشتر آنها را به کوشش و بذل همت و جدیت وادار کرده بود. شب در کارگاه نیشکر کاری توقف کردم دورنمای سه چهار سال بعد را از نظر میگذرانیم. باین نسبتی که در عرض مدت کمتر از یکسال پیشرفت نصیب شده بود بی مورد وبی ماخذ نبود که فکر کنیم در این محل آبادی بزرگی بوجود خواهد آمد که چندین هزار نفر زندگی و امرار معاش کرده نیازمندی بیش از یک میلیون از هم میهنان خود را از حیث قند وشکر تامین خواهد کرد.
در آن موقع هنوز ماشین هایی که امروزه برای درون تهیه قلمه جمع آوری و حمل بکارخانه بکار برده میشود معمول نشده بود جز شخم زمین که با تراکتور انجام میشد بقیه کارها تمام با دست کارگران انجام میگردید. بنابراین تنها خرج ارزی همان بهای دویست تن قلمه ایی بود که ابتدا وارد شد .چون آب وزمین متعلق بدولت بود از این جهت هم مخارجی نداشتیم تنها مخارج تهیه این محصول عبارت بود از خرج شخم زمین با تراکتور و دستمزد کارگران .
چون درمحل نیشکر خیز جهان درجه در حرارت تقریبا ثابت است و تغییر زیادی پیدا نمیکند در صورتی که هوای خوزستان متغیر است این نگرانی بود که شاید باین جهت محصول کما وکیفا بپای محصول نقاط حاصل خیز جهان نرسد.
ولی بعد از بدست آمدن محصول معلوم شد که اختلاف درجه حرارت هوا هم نتوانسته زیانی برساند و محصول از هر جهت رضایت بخش است. در سال دویم محصول به آن قدری رشد پیدا کرد و توسعه یافت که ناگزیر شدیم چندین نفر از تفنگچی در اطراف مزارع بگماریم . تا گرازهایی که به آنجا هجوم آورده بودند دفع شوند. متاسفانه واقعه ناگوار شهریور ۱۳۲۰ برنامه و نقشه را بهم زد ورود ماشین آلات کارخانه موقوف شد و محصول سال دویم بمصرف توسعه کشت نرسید و تفریط شد .
بعد از چندین سال که خوزستان به رفتم آثاری از کار بیست سال قبل در آن محل دیده نمیشد ولی بعد – از بیست سال آن فکر در محل دیگر و با طرح تازه و کاملی بموقع – اجرا گذاشته شده بود. دولت ده هزار هکتار از اراضی حسین آباد نزدیک دزفول را خریداری و با نصب چندین تلمبه قوی آب را از رود دز گرفته و بمزارع نیشکرکاری جاری کرده بود. برای کلیه عملیات زراعتی هم ماشین های مدرن وارد شده و طبق آزمایش و پیش بینی کارشناس چهار هزار هکتار زمین زیر کشت نیشکر سیصد هزار تن محصول مورد احتیاج یک کارخانه سیصد هزار تنی را تامین تن میکرد و لااقل سی هزار تن شکر باید میداد.
برنامه ریزی شده بود که با تشکیل کانال کشی و نهرکشی زیر سد دز که بتواند بیش از یکصد هزار هکتار زمین را مشروب کند در آینده کشت زارهای وسیع نیشکر و کارخانه های عظیمی در آنجا بوجود آمده آن بیابان خشک بی ثمر بیک مرکز بزرگ صادراتی نیشکر و پنبه و سایر محصولات گرمسیری تبدیل و بخوبی معاش صدها هزار نفر کارگر کشاورزی و کارخانه ها را تامین کند. چنین مرکز تولیدی است که میتواند کشاورزی و صنعت رادوش بدوش جلو ببرد و فرآورده های کشاورزی در کارخانه هایی که در همان محل تاسیس میشود تبدیل بمواد مورد احتیاج اهالی گردید. نه تنها نیازمندیهای داخل کشور را بر طرف کند بلکه یک مرکز بزرگ صادراتی بشود و بتواند نیازمندی های سایر کشورهای دوست را نیز بر طرف نماید .
جمعیت خوزستان در حال حاضر(۱۳۴۴) به دومیلیون و نیم نفر میرسد و این عده در منطقه ای که وسعت آن ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع می باشد زندگی مینمایند . عده بیشتری از این عده از راه حقوقی که از صنعت نفت دریافت میدارند باداره امور زندگی خود میپردازند در صورتی که میتوان بیش از پنج میلیون نفر را در این خطه زرخیز جای داد و علاوه بر این اکثر آنها را از طریق درآمدهای کشاورزی مرفه ساخت. خوزستان همه چیز دارد از آفتاب که دائما باین سرزمین میتابد . آب کافی که از رودخانه های خروشان جاری میباشد.
زمین های مستعد که در صورت زهکشی و آبیاری و مراقبت مستمر میتوان چند برابر سایر نقاط ایران از این زمینها محصول برداشت کرد. خداوند در هیچ جای دنیا استعداد کامل کشاورزی به مناطق و سرزمینهای مرطوب و خشک و لم یزرع مرحمت نکرد جز خوزستان. چون همانطوری که برای العین ملاحظه میشود استان خوزستان از همه نعمتها برخوردار است از آفتاب و آب و فقط نیروی انسانی میخواهد که از آفتاب و آب استفاده کامل نماید و خوزستان را انبار غله جهان نام دهد. آثار تمدنهای شاهان ایلانی که خطه خوزستان را مرکز حکومت خود قرارداده و از یونان تا شبه قاره هند حکمرانی میکردند دلیل بر اهمیت تاریخی خوزستان از نظر آبادی و تولیدات کشاورزی در ازمنه گذشته بوده است. بنابراین کشت نیشکر یکی از محصولات کشاورزی است که بعلت استعداد زمینهای خوزستان زود بارور شده و در آمد هنگفت عاید میسازد. نکته قابل اهمیت اینکه از ساقه های نیشکر میتوان برای تهیه مصنوعات گوناگون مانند کاغذ تخته های فیبری مواد عایق و انواع اثاثیه خانه استفاده بعمل آورد و همچنین در صورتیکه اقدام به تصفیه شود در حدود ده هزار تن ملاس بدست خواهد آمد که برای تهیه الکل صنعتی و یا تغذیه دامها مورد استفاده قرار میگیرد .
مقامات کشوری در حال امتحان نمونه نیشکر در سال ۱۳۴۳ خورشیدی
آنطور که از تاریخ بر میآید در حدود هفتصد سال قبل کشت نیشکر در خوزستان مخصوصا در اراضی هفت تپه معمول بوده است و البته در هفتصد سال قبل از شیره نیشکر بصورت امروز استفاده نمیکردند بلکه شکر خام از شیره موجود در ساقه ها بدست میآمد و علاوه بر مصرف در داخله ایران به تمام کشورهای همجوار صادر میگردید و در آنموقع بسیاری از تجار ایران کاری جز صادرات نیشکر نداشته و درآمد هنگفت از این راه عاید ایران آنزمان میگردید . بطور خلاصه خوزستان تا هفتصد سال قبل یکی از ایالات پر نعمت و پر برکت و سرتاسر سبز و خرم و دارای باغات زیاد از مرکبات و انواع درختان گرمسیری و مزارع وسیع از نیشکرو پنبه بوده است .هدف از کاشت نیشکر( در سالهای دهه چهل خورشیدی) این بوده که امید است بگذشته تابناک خوزستان اندیشه شود و همه دست بدست هم داده تا بزودی زوداین استان زرخیز موقعیت کشاورزی تاریخی خود را بدست آورد و علاوه بر اینکه حوائج همه افراد ملت ایران را تامین نماید قسمتی از محصولات این استان بکشورهای خارج صادر گردد و منبع بزرگ ارزی از این راه برای مملکت فراهم شود.
منبع:خاطرات مصطفی قلی رام وزیر کشاورزی دهه ۲۰ خورشیدی و سناتور در دهه ۴۰ خورشیدی
گروه گزارش