“آژنگ نیوز”:تاریخچه نقشه برداری از سرزمین ایران به صورت مدرن قدمت زیادی ندارد و با تاسیس یک سازمان جغرافیایی در کشور تلاشهای اولیه صورت گرفت.سازمان جغرافیائی کشورابتدا در سال ۱۳۱۴ تحت نام “شعبه نقشه کشی” در ستاد ارتش ایجاد شد بعدا توسعه یافت و نام آن” اداره جغرافیائی ارتش” شد و این سازمان در سال ۱۳۴۷ خورشیدی با تصویب قانونی درمجلس شورای ملی ، به صورت “سازمان جغرافیایی کشور” درآمد. هدف از این قانون هماهنگ کردن کلیه فعالیت های نقشه برداری کشور بود .
تیمسار سرلشکر صادقیان رئیس سازمان جغرافیایی کشور
یکی از مهمترین محسنات تشکیل این سازمان تجمیع و در کنار هم قرار گرفتن همه نقشه های قدیمی کشور در یک مکان بود.در انبار بزرگ سازمان جغرافیایی ۶ میلیون نقشه -از نقاط کوچک و بزرگ ایران و نیز عکسهای هوائی کلیه نقاط -مملکت از دل کویر تا مرتفعترین قلل نگهداری میشد. در این انبار همچنین نقشه هایی از ایران و جهان وجود داشت که در طول ۳ هزارو از۶٠٠ سال اخیر توسط چهره های مهم علم جغرافیا کشیده شده بودند.
از دیگر دستاوردهای مهم تشکیل این سازمان نقشه برداری مدرن و علمی کشور در تابستان سال ۱۳۴۸ خورشیدی بود.
ترسیم نقشه برداری جدید هنگامی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که در نقشه های فنی کره زمین که بر اساس مثلث بندی تهیه شده بود؛ ایران بعنوان کشوری که هنوز مثلث بندی نشده بود بحساب می آمد.
کار سخت
مثلث بندی عمل مشکلی بود. به این ترتیب صورت می گیرد که کارشناسان تهیه نقشه در یک منطقه سه خط الراس (سه نقطه مرتفع) را در نظر می گیرند و از فراز آنها عمل ارتفاع پایی و نقشه برداری را انجام می دهند. اشکال این کار اینست که ممکن است پس از صعود نقشه بردارها از به ارتفاع در یکی از آنها و یا و هرسه شرایط جوی مساعد نباشد.
لذا هیئت نقشه برداری ناچار بود مدتها در شرایط سختی در خط الراس بسر برد تا هوا مساعد شود. اتصال این مثلث ها را مثلث بندی گویند و رئوس دو مثلث های یک کشور در مرز با کشور با همسایه مشترک میشود و به این ترتیب ممالک قاره هایی که بهم مربوط هستند را از نظر مثلث بندی نیز با یکدیگر پیوستگی داشتند.
نقشه جامع
برای تهیه نقشه جامع ایران که قرار بود در سالهای بعد بطور کامل منتشر شود. علاوه بر عمل مثلث بندی، کارشناسان سازمان جغرافیایی کشور در حدود یک صدهزار کیلومتر پیاده روی کردند یعنی بیش از یک چهارم فاصله زمین تا ماه را طی کردند، مساحی نمودند، نقشه تهیه کردند. و مشخصات قراء و آبادیها را نوشتند.
علاوه بر این از نقاط مختلف کشور نیز عکسبرداری هوایی شده و عکسها پیاده گردید. به این ترتیب نقشه ای که قسمت اعظم آن تهیه شده بود نمی توانست عیب و نقصی داشته باشد.
با این عملیات دیگر نمی گفتند که تاکنون پای کسی به «کویر» ایران رسیده است. زیرا از سراسر کویر نیز به همان ترتیب که ذکر شد نقشه برداری شده بود.
عکس هوایی از هرمز
مثلا در اطاق «توجیه» عکس بزرگی از یک چشم نشان داده شد ولی گفته شد که این عکس از یک چشم واقعی گرفته نشده بلکه از چشمه ای گرفته شده که در کویر لوت وجود دارد. در این اطاق عکس هوایی جزیره هرمز که بشکل یک «صدف» است نیز مشاهده میگردید.
عکسهای هوایی در دستگاههای خاصی تبدیل به نقشه های جغرافیائی می شد. در اطاق نقشه کشی که تعداد زیادی از خانمها کار می کردند و نقشه های تبدیل شده توسط قلمهای خاصی که نوک آنها از یاقوت بود در هفت نوع کشیده می شد که یک بخش آن : رودها ، یک قسمت کوهها ، بخش دیگر جاده ها و قسمتهای بعدی عوارض طبیعی و جنگلها و عوارض دست بشر را نشان می داد.
این نقشه ها بعدا در دستگاههای خاصی بصورت زینک در می آمد و به رنگهای مختلف که هر یک نموداریک قسمت است چاپ میشد به این ترتیب به محض پایان یافتن نقشه برداری یک منطقه و عکسبرداری هوایی از آن ولو هم که کوچک باشد نقشه آن چاپ می شد تا منابع مختلف از جمله منابع اقتصادی و عمرانی کشور از آن استفاده کنند. مجموع این نقشه ها به ۶ میلیون رسیده و مجموعه آنها نقشه جامع کشور را که در نوع خود بی نظیر بود بدست به دست میداد.نقشه های منطقه ای و نیز نقشه کامل کشور شامل همه اطلاعات جغرافیائی بود.
ترسیم نقشه ها توسط کارکنان سازمان جغرافیایی کشور
فرهنگ جغرافیایی
بموازات تکمیل امر نقشه کشی و نقشه برداری فرهنگ جغرافیائی کشور نیز تکمیل میشد. این فرهنگ حاوی مشخصات کامل دهکده ها و شهرها بر حسب حروف الفباء بود.
در سال ۱۳۴۸ فیشهای مربوط به این فرهنگ تهیه شده و آماده برای چاپ بود فیشها اوراق مربع شکل مقوائی با قلم یا فوتی خود از روی عکس های تا بودند که روی هر یک مشخصات کامل فاصله وسعت جمعیت – سابقه تاریخی وضع هوا – محصولات تعداد مدرسه وسائل و مریضخانه و امثال آنها ده و یا شهر نوشته شده وبرحسب حروف الفبا پشت سر هم قرار داده شده تا به چاپخانه فرستاده شود.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
گروه تاریخ