“آژنگ نیوز”:باغ نگارستان یکی از مشهورترین باغهای تهران بوده که در ابتدای حکومت قاجاریه احداث شده است. در سال ۱۲۲۲ هجری فتحعلیشاه بواسطه شدت گرما و ناسازکاری هوای تهران شروع به بنای باغ نگارستان در خارج شهر تهران نمود و پس از اتمام آنجا را مسکن دائمی خویش قرار داد .بطوریکه از سفر نامه های مسافرین اروپائی قرن ۱۹ میلادی بر می آید؛ باغ نگارستان که در حقیقت قصر سلطنتی بوده ابنیه مهم و نقاشی های چندی داشته,که جلب توجه سیاحان را کرده است.
حد جنوبی باغ نگارستان به میدان بهارستان منتهی میشده وحد واقعی جنوبی آن به نهر نسبه عریضی میرسیده که به نهر «اوین» مشهور و قریب دو ذرع عرض داشته است .
بنای قدیمی باغ نگارستان از نمای جنوب
سر در اصلی باغ در قسمت جنوب واقع و این سر در که دو طبقه بوده در بالا شامل سه اطاق و در پائین نیز دو اطاق داشته و شتر قربانی را جلو این سر در میکشتند و مراسم عید غدیر تا جلوس ناصرالدین شاه در این باغ بعمل میآمده است. علاوه از بنای سر در بنای دیگری در طول خیابان وجود داشته که دارای گچ بریهای زیبا بوده است .
مشهور ترین ابنیه نگارستان عمارت حوضخانه یا دلگشا در وسط باغ بوده . این عمارت که دارای تالار سلام سلطنتی بوده در طرفین آن نقاشیهای نفیس داشته است .
در یک طرف تصویر فتحعلیشاه در روی تخت نشسته و در پهلوی او تصویر میرزا ابوالحسن خان ایلچی وزیر خارجه و جنب او صورت منوچهر خان معتمدالدوله بوده است و در طرف دیگر آن تصویر سرجان ملکم سفیر انگلیس و سفرای روس و عثمانی . از بناهای دیگر باغ نگارستان که در اقصای شمالی باغ قرار داشته تالار قلمدان است که آنهم دارای تصویری از فتحعلیشاه در وسط وسی پسر او در اطرافش بودند و گویا مانند تالار محکمه جنائی تهران صورت بسیاری از زنهای خواننده و نوازنده را نیز داشته و بعدها مظفرالدین شاه در ساختن تصاویر وزارت امور خارجه تقلید از همین نقاشیهای باغ نگارستان نموده است .
در طرف مغرب تالار قلمدان که اندرون شده بود در قسمت شمال غربی حمام باغ نگارستان و سرسره مشهور آن قرار داشته . باغ نگارستان صرف نظر از درختان دارای گلخانه ای مشهور بنارنجستان بوده که در طرف شمال باغ قرار داشته است .
چنانکه ذکر شد باغ نگارستان مسکن دائمی فتحعلیشاه بوده و موقعیکه ولایتعهد از آذربایجان به تهران می آمده اند توقفگاه ایشان در همین باغ بوده . پس از مرک عباس میرزا در ۱۲۴۹ و ورود پسرش محمد میرزا به تهران و انتخاب شدن او بولیعهدی جشن باشکوهی بافتخار ولیعهد جدید در این باغ گرفته شده و پس از مرگ فتحعلیشاه در۱۲۵۰ قمری چون شاهزاده علی میرزا ظل السلطان بلقب عادلشاه چند ماه قبل از ورود محمد شاه به تهران در این شهر سلطنت نمود پس از ورود محمد شاه بباغ نگارستان عادلشاه که بزنهای حرم سلطنتی پناهنده شده بود بوساطت اندرون شاه در همین باغ بخشیده شده است.
نمای داخلی حوضخانه باغ نگارستان که تبدیل به موزه شده درسال ۱۴۰۴ خورشیدی
مشهور ترین واقعه تاریخی باغ نگارستان قتل وزیر مشهور میرزا ابو القاسم فراهانی است که در شب سلخ (آخرین روز ماه)صفر سال ۱۲۵۱ هجرى به تحریک حاج میرزا آقاسی و به امر محمد شاه در این باغ در عمارت دلگشا صورت گرفته است . بعد از قتل قائم مقام حاج میرزا آقاسی حصاری دور باغ نگارستان کشید که به حصار دوم معروف است . حصار اول همان دیوارهای چهار طرف فعلی دانشسرای عالی است و حصار دوم از مشرق بخیابان دروازه شمیران و از مغرب تا اواسط خیابان صفی علیشاه و از طرف شمال و جنوب به دو خیابان شمالی و جنوبی فعلی میرسیده و در قسمت جنوبی مقداری از حصار دوم هنوز تا مدتها باقی و آشکار بود.
در بین این دو حصار که چهار خیابان مذکور در فوق قرار داشت همیشه مقدار زیادی از قشون برای حفاظت عمارت مسکونی شاه متوقف و مقیم بوده و فاصله بین این دو حصار همان خیابانهای اطراف دانشسرای عالی است.
در سلطنت ناصر الدین شاه یعنی تا ۱۲۸۴ باغ نگارستان با همیت سابق خود باقی وییلاق شخص شاه بود و چون از این سال ببعد ناصرالدین شاه بر وسعت شهر تهران افزود و نگارستان در داخل خندق قرار گرفت و ییلاقات صاحبقرانیه و قصر نیاوران وسوهانک وقصر فیروزه و دوشان تپه ساخته شد بتدریج از اهمیت اولیه نگارستان کاسته شده و از این تاریخ بعد نگارستان به بعضی از ادارات دولتی تخصیص داده شد.
در سال ۱۲۹۶ قمری ناصرالدین شاه بعد از قضیه شیخ عبیدالله مدت شانزده ماه مظفر الدین میرزا ولیعهد را مغضوب و درین باغ محبوس نمود . در ۱۳۰۴ قمری باغ نگارستان مدت یکسال محل وزارت عدلیه بود . بعد از مسافرتهای باروپا مظفر الدین شاه به خیال تاسیس مدرسه فلاحتی در تهران افتاد و برای این منظور یک نفر اطریشی را به نام ؛داشر » برای ریاست آن استخدام نمود و اولین مدرسه فلاحت ایران در تحت ریاست داشر » در باغ نگارستان در محل فعلی دانشسرای عالی افتتاح یافت. کمی بعد مدرسه صنایع مستظرفه تحت ریاست آقای کمال الملک در عمارت جنوبی باغ تاسیس شد و مدرسه علمیه در ابنیه شمالی دایر و برقرار بود.
ساختمان شمالی -بنای دانشسرای عالی
از این به بعد ابنیه و عمارات باغ نگارستان بواسطه بی مبالاتی و شورشها وانقلابات مشروطه روز بروز ویران تر و خرابتر میگردید. بطوریکه در سال ١٣٠۴ شمسی شبیه به قلعه خرابه ای در وسط وادی بی آب و علفی بود.
در سال ۱۳۰۷ شمسی در ایام وزارت آقای اعتماد الدوله قراگزلو بوضع اسفناک ابنیه مخروبه باغ نگارستان خاتمه داده شد و سه عمارت در همان محل بنا گردید و یکی از آن دو تا تابستان ۱۳۱۱ شمسی محل مدرسه متوسطه علمیه بود تا آنکه در تیرماه ۱۳۱۱ رسما نگارستان بدانشسرای عالی اختصاص یافت.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
منبع:سالنامه دانشسرای عالی ۱۳۱۳-۱۳۱۴
گروه تاریخ