“آژنگ نیوز”:میرزا ملکم ناشر روزنامه قانون را به عنوان یکی از چهره های زمینه ساز شکل گیری مشروطه؛می شناسند.در واقع یکی از کسانیکه در تاریخ دوره قاجاریه مصدرکارهای مهم بوده و به همین جهت زندگانی او مورد تحسین و تمجیدموافقین و تقبیح و ایراد مخالفین قرار گرفته میرزا ملکم خان ارمنی اصفهانی است. این مرد از ارامنه جلفای اصفهان و پسر یعقوب خان ارمنی جدید الاسلام بود.
ملکم خان هوش و استعدادی فراوان داشت به همین جهت تحصیلات مقدماتی خود را بخوبی تمام کرد و در دهسالگی به اروپا رفت و در آنجا تحصیلات خود را ادامه داد. پس از پایان این مدت به ایران بازگشت چون در طی این مدت گذشته از معلومات متداول زمان به زبان فرانسه آشنایی کامل پیدا کرده بود مترجم مخصوص ناصر الدین شاه شد . اولین سمت رسمی مهم او ماموریتی بود که در جزو میسیون ایرانی به ریاست فرخ خان امین الملک ( بعدها فرخ خان لقب امین الدوله یافت ) به او واگذار شد .
فرخ خان به سمت سفیر فوق العاده پادشاه ایران مأمور دربارهای مهم اروپا شده بود و چون در این اوقات قضیه جنک هرات و دخالت انگلیسیها درامور ایران و تصرف بوشهر و جزایر خلیج فارس پیش آمد و دولت ایران به علت ضعف در قابل قوای انگلیسی مجبور به صلح شد.ناپلئون سوم امپراطور فرانسه میانجیگری کرد. ازطرف ناصرالدین شاه فرخ خان کاشی برای عقدمعاهده وصلح به فرانسه رفت و در طی قراری که به معاهده پاریس موسوم است” در سال ۱۲۷۴قمری قرارداد صلحی بست.
از این تاریخ بعد ملکم خان در خدمت وزارت خارجه ایران بود تا وقتی که مرگش فرا رسید چنانچه در سال ۱۲۹۰ به سِمَت سفیر فوق العاده مامور اروپاشد .وقتیکه ناصر الدین شاه از سفر اول خود ۱۲۹۰ مراجعت کردوی را عنوان وزیر مختار مقیم دربارهای لندن و برلن ووین بخشید.
در سفر دوم پادشاه عیاش قاجار به فرنگ پنج شنبه آخر ربیع الاول ۱۲۹۵ تا نهم شعبان همان سال وی مأمور کنگره برلن شد و ریاست این کنگره با بیسمارک صدراعظم معروف دولت آلمان بود .
در سفر سوم آن سلطان به اروپا وی سفیر کبیر ایران در دربار انگلستان بود .به عنوان جناب اشرف پرنس میرزا ملکم خان ناظم الدوله سفیر کبیر دولت علیه ایران مقیم دربار فخیمه انگلیس و هم در این سمت بود که از طرف ناصرالدینشاه از مقام خود معزول شد و تا پایان سلطنت ناصرالدین شاه و روی کار بودن امین السلطان وی همچنان از کار برکنار بود . آخرین شغل وی سفارت کبرای ایران بود در رم و در همین شهر در سال ۱۳۳۶ وفات کرد و او را بر حسب وصیت خود او به آئین مسلمانان بخاک سپردند .
انتشار روزنامه قانون
یکی از مهمترین اقدامات او انتشار روزنامه قانون بود.از سال ۱۳۱۰ ملکم شروع کرد بنوشتن روزنامه ای بنام و قانون کرد ، شاید بعد از مشروطه کلمه قانون ، یعنی اسم روزنامه وی ، چندان تازگی نداشته باشد ، ولی باید در نظر گرفت که این روزنامه در زمان ناصر الدین شاه یعنی دوره ای نوشته میشد که ادای لفظ قانون جرم شناخته میشد و سیدجمال الدین اسد آبادی مرد معروف را به همین جرم از ایران بیرون کردند و درحق او انواع توهین روا داشتند، منجمله او را قانونی خواندند !
از حق نباید گذشت که مطالب روزنامه قانون سخت در اذهان مردم مؤثر واقع شد. و پایه تخت استبداد ناصر الدین شاه رالرزانید، مطالب این روزنامه بسیار ساده و روان و عبارت هامفهوم بود و شامل حملات سخت به وضع استبدادی عجیب و فجایع دربار سلطنتی ایران و تجاوزاتی که کار گذاران آن دولت بنام دربار و شاه و صدر اعظم انجام میدادند؛بود.
چون این سبک تحریر تا آنوقت سابقه نداشت ، مردم رغبتی بخواندن آن ابراز کردند و چون دیدند که مطلبی بر خلاف شاه و دربار و عمال دولت نوشته ،این افسانه که شاه سایه خداست و او امرش واجب الاطاعه است از ذهن آنان بیرون
رفت و همین مقدمه ای شد برای جنبش مشروطه و واژگون ساختن کاخ استبداد.
خدمات ملکم از راه این روزنامه به اندازه ای بود که کلیه آزادیخواهان و مشروطه طلبان او را با آنکه از صفاتی مذموم (مثلا رشوه خواری) خالی نبود ،یکی از پیشروان و موجدین اساس مشروطه بشمار آوردند.
ملک آرا برادر ناصر الدین شاه که خود حاضر و ناظر قضیه بوده در خاطراتش می نویسد… ملکم خان…. روزنامه ای مسمی به قانون در منزل خودش به باسمه رسانده به جهت اشخاصی چند به طهران و سایر بلاد ایران فرستاد. عریضه ای هم بشاه نوشته باسمه (چاپ)کرده در لف هر یک از نسخه های نمره اول صورت آن عریضه را باسمه کرده بود. یک نسخه هم برای شاه فرستاد مضمون عریضه آنکه چون مسموع شد قبله عالم ارواحنا فداه میل به اجرای قانون دارید ، ما جماعتی از ایرانیان که در خارجه هستیم، قانونی به جهت ایران نوشته هر ماهی قدری از آنرا چاپ کرده انتشار خواهیم داد نمره اول آنرا بحضور مبارک فرستادیم هر گاه پسندیده است مشغول کار باشیم و الا موقوف داریم.
مضمون نسخه اول مختصراً مذمت بسیار بود از وضع سلطنت ایران و صورت نوشنجات جعلی بود که از بلاد ایران به نویسنده ی روزنامه قانون نوشته اند و کل آن نوشتجار مملو بود از شکایت از امین السلطان و حکام شاه و تشویق و ترغیب مردم ایران بود به آزادی و ترتیب مجلس شورای ملی و برهم زدن سلطنت مستقله و خارج شدن از قید عبودیت و اینکه نباید خلق یک مملکت کلا تابع رأى ومیل یکنفر باشند که هر چه بخواهد. بکند،هر که را بخواهد بکشد،هر که را بخواهد جریمه کند.
هر نالایقی را که بخواهد ترقی و منصب بدهد و هر که را نخواهد بلا سبب از منصب و رتبه بیندازد و پول خزانه را که مال دولت و تماما به عنف از مردم گرفته به هر مصرف بی معنی و سفاهت و لذت نفسانی خود برساند و شرح مجالس شب و هرز گیهای امین السلطان و اینکه در سر سفره خورش فسنجان را مثل حنا به ریش همدیگر میمانند و وضع رسیدگی او برایش مردم و اینکه وقت کامل از غیظ بخودش فحش میدهد و دو ذرع از جای جهد و یقه خود را پاره می کند و از این مقوله بود.
پیرو انتشار روزنامه قانون و همچنین وقتی به ناصر الدینشاه خبر دادند که مجمعی از آزادیخواهان تشکیل شده و روزنامه قانون از آنجا به اطراف منتشر میشود ، بلافاصله انجمن را محاصره و غارت نمودند و افرادش را که بالغ بر دوازده نفر میشدند اسیر نمودند و درخانه کامران میرزای نایب السلطنه حبس کردند. یکی از آنان بنام حاج سیاح محلاتی ( پدر آقای حمید سیاح، زیر پیشه و هنر و بازرگانی) خود را از بالا خانه پرت کرد و پایش شکست. روزنامه قانون تا۱۳۲۵ بدون ترتیب گاهگاهی منتشر میشد.
به قلم:عبدالحسین نوایی
گروه تاریخ