“آژنگ نیوز”:طرح انقراض قاجاریه چگونه تهیه شد ؟ در این خصوص ” آقایان نماینده ارامنه در دوره پنجم مجلس شورای ملی” در خاطراتش می نویسد: چندی بعد یک روز جمعه (۱۳۰۴ خورشیدی)بود که مرا با تلفن از منزل سردار سپه فوراً احضار کردند و سراسیمه به آنجا ..رفتم عده ای از رجال آن زمان و نمایندگان مجلس شورای ملی از قبیل مرحوم داور، رئیس التجار خراسانی ، دیوان بیگی و چند نفر دیگر دو اطاقی که جنب قراوالخانه بود نشسته و اوقاتشان تلخ بود. پس از سئوالی که کردم معلوم شد آقایان طرحی برای تقدیم به در مورد انقراض سلطنت قاجاریه تنظیم کرده بودند و این طرح را به سردار سپه ارائه داده بودند و سردار سیه این طرح را نپسندیده و در نتیجه اوقاتش تلخ شده وبه حالت تعرض به اندرون رفته است و آنها در آنجا بلا تکلیف مانده اند.
اکنون که این سطور را می نویسم در نظر ندارم که مخالفت سردار سپه روی چه جمله ای بود به هر صورت آن جمله را تغییر دادیم ولی نه آنطور یکه سردار سپه نظرش بود. و قرار شد که یکی از ما دوباره این طرح را برده و نظر ایشان برسانیم پس از مذاکراتی که کردیم قرار شد این طرح را من نزد سردار سپه ببرم.
تصویری از بخش پایانی مراسم تاجگذاری سردار سپه ِبعد از رای مجلس به انقراض قاجاریه
و علت آنکه مرا برای اینکار انتخاب کردند این بود که سردار سپه میدانست من ارمنی هستم و چون طبق قانون اساسی یک نفر غیر مسلمان نمی تواند وزیر بشود اطمینان داشت که من نظر وفرض خاصی ندارم و آنچه را که به فکرم میرسد و برای کشور مفید میدانم با و تذکر میدهم و نفعی در دسته بندیهایی که میشود ندارم و بهمین جهت گفته های من همیشه بیش از یک وکیل مسلمان در نظر سردارسپه ارزش داشت و به من سوءظنی نمیبرد .
با این ترتیب من مأموریت ارائه طرح به سردار سپه را پذیرفتم و آنرا برداشته و جلوی در اندرون رفته و تقاضای ملاقات سردارسپه را کردم. سردار سپه پس از چند دقیقه مرا بحضور پذیرفت و بدون مقدمه من متن طرح را ارائه داده و پس از قرائت آن اظهار داشتم تصور میکنم ایرادی نداشته باشد، زیرا در آن نقصی موجود نیست. سردار سپه نگاهی به متن طرح کرد.با بی اعتنایی و قیافه ای که حاکی از خستگی بود، جواب داد بروید هر چه میخواهید بکنید.
امضای طرح تغییر سلطنت
فوراً نزدرفقا باز گشتم و گفته های سردارسپه را برای آنها حکایت کردم چون ظهر شده بود، قرار گذاشتم برای صرف ناهار و تهیه مقدمات کار متفرق شده و بعداز ظهر دوباره جمع شده و عده ای از وکلای مجلس را از هر کجایی که هست.حاضر کنیم تا این طرح را امضا کنند و در جلسه فردای مجلس شورای ملی آن را با قید دو فوریت تقدیم کرده و تقاضای تصویب نمائیم.
برای پیشرفت کار در حقیقت لازم بود که متن طرح پیشنهادی را قبلا اکثریت نمایند گان مجلس امضاء کنند. ما بخوبی میدانستیم که کسی که طرح را امضا کرده باشد نه جرات پس گرفتن امضای خود را بعدها خواهد داشت و نه آنکه در هنگام اخذ رای می تواند از دادن رأی به آن خود داری کند.
زیرا قرار گذاشته بودیم که در جلسه فردا تقاضای اخذرای با اسم را بکنیم و بدین ترتیب بخوبی معلوم میشد چه کسانی به آن رای داده و چه کسانی از رأی دادن خودداری کرده اند. در هر حال بعد از ظهر آنروز در منزل سردار سپه دور هم جمع شدیم و قرار گذاشتیم که نمایندگان مجلس را بدون اطلاع و بطور ناگهانی از منزل هایشان به آنجا آورده و طرح را به امضای ایشان برسانیم و بهمین ترتیب هم شروع بکار کردیم و وکلای اکثریت را مرتبا از گوشه و کنار پیدا کرده و با درشکه و اتومبیل بمنزل سردار سپه می آوردیم و تا یکساعت از شب گذشته در حدود ۶۴ نفر از وکلا را آورده و طرح را به امضای آنها که اکثریت نمایندگان مجلس بودند رسانیدیم .
عده ای از نمایندگانی که به منزل سردارسپه می آمدند متوسل به این میشدند که در مجلس سو گند و وفا داری به تاج و تخت قاجاریه را یاد کرده اند و بدین عذر و بهانه میخواستند از امضای طرح خودداری نمایند و عده قلیلی نیز حاضربه امضای این طرح نشدند. اتفاقا من هنوز در مجلس سوگند یاد نکرده و مانعی از نظر وجدانی در این مورد نداشتم .
خبر تهیه این طرح بزودی در تمام شهر منتشر شد و انعکاس عجیبی پیدا کرد و از طرف محافل موافق و مخالف از همان شب فعالیت های شدیدی شروع گردید و صبح آنروز عده بسیار زیادی از مردم جلوی مجلس جمع شده وفریادهای مخالف و موافق می کشیدند.
ریاست مجلس شورای ملی در آنزمان با مرحوم موتمن الملک پیرنیا بود و ایشان در مواقع بحرانی معمولا در مجلس حاضر نمیشدند و آنروز هم نیامدند و نمایندگان اکثریت تاظهر در انتظار ماندند و وقتی از آمدن ایشان مأیوس شدند ، بالاخره نزدیک ظهر جلسه را بریاست آقای تدینتشکیل دادند.
تصویب طرح تغییر سلطنت
نخست صورت جلسه خوانده و تصویب شد و هنگامیکه مجلس میخواست وارد دستور شود این طرح باقید دو فوریت تقدیم مقام ریاست مجلس گردیده و فوراً مطرح شد.
لیدرهای نمایندگان اکثریت قبلا چنین قرار گذاشته بودند که طوری رفتار کنند که این طرح در مدت یکی دو ساعت بسرعت بتصویب برسد زیرا در غیر این صورت شکی نبود که مخالفین ممکن بود نقشه را بهم بزنند و بدین منظور موافقت شده بود که بطور کلی هنگام مذاکره در اطراف این طرح از مباحثه و صحبت های طولانی جلوگیری شود.
ترتیب کار مجلس طبق آئین نامه و نظامنامه داخلی چنین است که وقتی موضوعی مطرح شد اگر کسی مخالف بود، بعنوان مخالف صحبت می کند و پس از آن مخالف می بایستی یک نفر موافق صحبت کند تا نوبت به مخالف دوم وصحبت او برسد و اگر پس از صحبت یک مخالف موافق صحبت نکند طبق نظامنامه ؛ مخالفین دیگر حق صحبت پیدا نمی کنند و بدین ترتیب مباحثه درباره آن طرح قطع شده و می بایستی اخذر أی بعمل آید.
وقتی دو فوریت طرح تصویب گردید و صحبت روی کلیات آن شروع شد آقای دکتر مصدق بعنوان مخالف پشت تریبون رفته و اول قرآن مجید را از جیب بغل خود در آورده و سوگند یاد کردند که مقصودی جز صلاح مملکت ندارند و روی این اصل که این عمل و اینطرح اصلاح مملکت نیست نطقی ایراد کردند.
پس از پایان نطق ایشان طبق قراری که قبلا گذاشته شده بود، از موافقین کسی صحبت نکرد و در نتیجه طبق نظامنامه نسبت به طرح اعلام رأی شد. چند نفری تقاضا کردند رای با اسم داده شود و به همین نحو نیز عمل گردید و در حدود دو ساعت بعد از ظهر آن روز تاریخی بود که مجلس با کثریت کامل رأی بانقراض سلطنت قاجاریه داد و نقشه و کلای اکثریت عملی شد.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
گروه تاریخ