“آژنگ نیوز”:اندیشه ایجاد سازمان رادیو در ایران به حدود سال ۱۳۱۳ خورشیدی بر می گردد سالی که ایران در نیمه راه دگرگونیهای تمدنی آغاز قرن جدید بعد از سالهای ۱۳۰۰ بود. در آن روزها کشورهای جهان یکی پس از دیگری رادیوهای خود را به کار انداخته بودند و امواج آشنایشان از آسمان ایران ما هم گذر می کرد. مردم با توجه به ارتباط روز افزون ایران و اروپا و پیشرفتهای دوران تمدنی در این دوران؛ که خواستهایشان را افزون تر کرده بود از وجود چنین پدیده ای بیشتر آگاه میشدند و خواست استفاده از رادیو قوت می گرفت.
استفاده از گرامافون و صفحه موسیقی هم بتدریج رواج می یافت و برای موسیقی تقاضای بیشتری بوجود می آمد.اما نکته جالب این است که اصلا قبل از تشکیل سازمان رادیو ؛خود وسیله رادیو به ایران وارد شد!
دولت در همان سال ۱۳۱۳ اجازه داد که بازرگانان با دریافت پروانه از وزارت پست و تلگراف دستگاههای گیرنده رادیو را به ایران وارد کنند. این اقدام تقاضا برای تاسیس رادیو را بیشتر کرد. در نتیجه سه سال بعد از ورود ابزار رادیو به ایران در سال ۱۳۱۶ خورشیدی تازه نخستین گام ها برای تأسیس رادیو ایران برداشته شد و بر اساس گزارش وزیر پست و تلگراف برای ایجاد مرکز فرستنده سازمان رادیو با خرید سه دستگاه فرستنده رادیوئی موج کوتاه و موج متوسط واجازه احداث ساختمانهای لازم زمینه تاسیس سازمان رادیو فراهم شد. در سالهای ۱۳۱۶ و ۱۳۱۷ تشریفات مناقصه و خرید دستگاهها و فراهم کردن مقدمات ساختمان انجام شد و در نیمه های سال ۱۳۱۸ کار احداث ساختمان نصب و پخش آزمایشی دستگاهها آغاز شد.
گشایش رادیو
روز چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹در ساعت ۷ بعد از ظهر نخستین فرستنده رادیوئی در ایران در استودیوی کوچکی که برای اولین بار صدای ایران را پخش کرد ؛گشایش یافت . با فشرده شدن تکمه انتقال صدا؛ برنامه های رادیو ایران آغازشد.
پخش سرود شاهنشاهی ایران در آن روز برای نخستین بار از رادیو سرآغاز برنامه های صدای ایران شد. قبل از صدور اجازه شروع بکار فرستنده از سوی محمد رضا پهلوی(ولیعهد وقت) وزیر پست و تلگراف طی گزارشی چگونگی رادیو را به عرض رسانده و اضافه کرد که دستگاههای آماده کار رادیو یک فرستنده موج متوسط به قدرت دو کیلووات و یک فرستنده موج کوتاه بقدرت ۱۴ کیلووات و مولد برق و دستگاههای انتقال صدا بود. همچنین از فرستنده موج کوتاه برای تلگراف و تلفن بیسیم نیز استفاده میشد و نیروی آن در کار تلگراف ۲۲ کیلووات بود.
وزیر پست و تلگراف همچنین گزارش کرد که دو دستگاه فرستنده موج کوتاه دیگر در آتیه نزدیکی نصب خواهد شد و همچنین دوازده دستگاه فرستنده موج متوسط برای شهرستانهای کشور در نظر گرفته شده بود. پس از پخش سرود شاهنشاهی آقای متین دفتری نخست وزیر وقت پیامی باین شرح از رادیو ایراد کرد:
…از امروز دستگاه آموزشی که برای پرورش افکار در رشته های مختلف دانش ایجاد شده، تبلیغات خود را بیواسطه و تأخیر بگوش شنوندگان خواهد رسانید و همگی یکسان و در یک زمان از این نعمت برخوردار خواهند گردید. تعلیماتی گوناگون که بوسیله رادیو بمنظور بسط دانش و آسان کردن راه زندگی به زبانی ساده داده خواهد شد برای همگان قابل استفاده خواهد بود. برای کشاورزان آموزگار نیکو و بازرگانان را رهنمای بی غرض و برای اهل ذوق و دانش مصاحب دانشمند است.
نخستین برنامه های رادیو
در نخستین روز گشایش ،رادیو پس از پخش سرودشاهنشاهی و سخنرانی نخست وزیر دستگاه رادیو تهران معرفی شد و خبر گشایش به ا اطلاع شنوندگان رسید و برنامه های بعدی اعلام شد. این برنامه ها شامل پخش خبر گشایش به زبانهای ترکی ،عربی ،فرانسه ،روسی انگلیسی و آلمانی سرود موسیقی ایرانی موسیقی عربی و تکرار خبر گشایش به زبانهای پیش گفته بود.
از روز دوم رادیو پخش برنامه های عادی خود را به این ترتیب آغاز کرد:
بخش اول از ساعت یازده و نیم صبح تا دو بعد از ظهربخش دوم از ساعت پنج وربع تا ساعت یازده و نیم بعد از ظهر باین ترتیب رادیو از نخستین روزها با بیش از هشت و نیم ساعت برنامه در شبانه روز آغاز بکار کرد. این برنامه ها شامل اخبار بزبانهای فارسی فرانسه انگلیسی المانی ،عربی ترکی و روسی موسیقی ایرانی غربی و گفتارهای گوناگون بود و تمام این برنامه ها به صورت زنده از استودیوی رادیو پخش میشد.
سالهای نخستین رادیو
آغاز کار رادیو در ایران با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم همراه بود و آسیب این جنگ به کشور ما، رادیوی ایران را نیز در نخستین سالهای آغاز کارش به دشواریهایی دچار ساخت فرستنده موج کوتاه که سفارش داده شده بود هرگز به ایران نرسید و برنامه هایی که برای گسترش رادیو پیش بینی شده بود امکان اجرا نیافت و در نتیجه برای چندین سال تاسیسات و فرستنده ها و تا حدودی برنامه های رادیو در همان حدی که در آغاز بود. متوقف ماند و حتی در پاره ای از موارد دچار وقفه و تعطیل نیز شد.
تشکیلات ابتدائی رادیو
سازمان رادیو هم در آغاز به پیروی از تازگی پدیده و دگرگونیهای داخلی کشور مرتبا دستخوش تغییر و دگرگونی بود و کشور اداره این سازمان را توسط واحد های اجرایی گوناگون دولتی تجربه می کرد.
در ابتدا اداره امور رادیوی کشور از هنگام افتتاح تا سال ۱۳۲۲ بعهده وزارت پست و تلگراف بود. در پانزدهم تیر ماه ۱۳۲۳ هیئت وزیران طی تصویب نامه ای سازمان جامعی را بنام اداره انتشارات و تبلیغات برای اداره رادیو بوجود آورد و مقرر کرد که این سازمان زیر نظر نخست وزیری بکار اداره رادیو و توسعه آن بپردازد.
سال ۱۳۵۱ این روند رشد همچنان ادامه یافت و به ایجاد وزارت اطلاعات انجامید. برنامه های رادیو نیز در این دوره همگام با پیشرفتهایی زیر بنایی توسعه پیدا کرد.
گسترش شبکه رادیوئی در شهرستانها همراه با پیشرفتهایی که در زمینه توسعه تاسیسات رادیویی در تهران بدست می آمد فکر ایجاد مراکز رادیویی در شهرستانها نیز دنبال شد و ابتدا در سال۱۳۲۶ فرستنده رادیو تبریز که مقدمات تأسیس آن از پیش فراهم شده بود شروع بکار کرد و سپس بتدریج فرستنده های دیگری در شهرستانهای اهواز
شیراز، کرمانشاه ،مشهد، کرمان، اصفهان، سنندج، زاهدان رشت گرگان ایجاد شد و باین ترتیب تا سال ۱۳۴۰تعداد فرستنده های رادیویی شهرستانها به دوازده رسید.
بسیاری از این رادیوها در آغاز کار از فرستنده های رادیوئی متعلق به ارتش استفاده میکردند ولی بتدریج با فرستنده های اختصاصی و پر قدرت رادیوئی مجهز شدند.
عکس از سید محمود پاکزاد
تهیه و تدوین :حسن محرابی
گروه گزارش