“آژنگ نیوز”:نشریه «حاجی بابا» یکی از رادیکال‌ترین نشریات طنز سیاسی پیش از انقلاب بود که از سال ۱۳۲۸ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ منتشر شد. این نشریه با زبانی تند و بی‌پرده، دولت و نهادهای سیاسی وقت را به نقد می‌کشید. صاحب‌امتیاز آن، پرویز خطیبی، فعالیت مطبوعاتی خود را در اواخر سلطنت رضاشاه و در سیزده‌سالگی با سرودن اشعار طنزآمیز در روزنامه توفیق آغاز کرد. با این حال، شهرت و آوازه‌اش بیش از هر چیز به سرودن تصنیف‌ها و ترانه‌های فکاهی ـ اجتماعی بازمی‌گشت و بعدها نشریه حاجی بابا به یکی از شاخص‌ترین آثار کارنامه او بدل شد.
این هفته‌نامه در کنار نقد حکومت پهلوی، گاه دکتر محمد مصدق را نیز با کنایه و طنز هدف قرار می‌داد، اما در مجموع بیشتر همسو و مقوّم نگاه مصدقی‌ها به شمار می‌آمد. در این میان، حاجی بابا کاریکاتورهای تند و توهین‌آمیزی درباره آیت‌الله کاشانی و شماری دیگر از علما و روحانیون منتشر کرد؛ تا آنجا که در ۱۲ تیر ۱۳۳۲ حتی آیت‌الله کاشانی را به قتل تهدید نمود. از این رو، مرور محتوای این نشریه برای فهم اختلافات میان مصدق و کاشانی اهمیت ویژه‌ای دارد.
خطیبی پس از کودتای ۲۸ مرداد، به جرم اهانت به مقام سلطنت، به شش ماه زندان محکوم و به مدت هشت سال از فعالیت در رادیو محروم شد. فارغ از مسیری که او در سال‌های بعد طی کرد، حاجی بابا به‌عنوان نشریه‌ای پرمخاطب، بازتاب‌دهنده بخشی از فضای سیاسی و اجتماعی سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۲ بود. توجه به مسئله استبداد پهلوی و دخالت قدرت‌های خارجی در امور ایران از مهم‌ترین محورهای این جریده محسوب می‌شد؛ به‌ویژه آنکه توانست در جذب مخاطب نیز توفیق چشمگیری به دست آورد.
جالب آنکه در همان دوره، در کنار حاجی بابا، دو نشریه دیگر با نام‌های تقریباً مشابه «حاجی مراد» و «حاجی آقا» نیز منتشر می‌شد. در فضای مطبوعاتی دهه‌های ۲۰ و ۳۰، شخصیت «حاجی» به‌عنوان نمادی از مردم سنتی، کَسَبه یا تیپ‌های اجتماعی شناخته‌شده، به‌طور گسترده برای شوخی و طنز به کار گرفته می‌شد.
آرشیو این هفته‌نامه در مخزن مطبوعات و جراید کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.
تنظیم مطلب: محمد رحمانی (کارشناس مسئول نشریات کتابخانه مجلس)
گروه تاریخ