“آژنگ نیوز”:در مورد کریدور زنگزور در هفته های اخیر اتفاقات مهمی رخ داد که البته به صورت شفاف و دقیق در مورد آن توضیحاتی داده نشد.در واقع قفقاز جنوبی قرن‌هاست که نقش مهمی در فرآیندهای اقتصادی و سیاسی چه در شرق و چه در غرب ایفا کرده است. در واقع، این منطقه محل تلاقی تمدن‌ها و قطب ژئواکونومیک قاره اوراسیا بوده است. در آینده نزدیک، مسیرهای حمل و نقلی که اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کنند، شامل کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب-میانه، ترانزیت لازوریت و برخی پروژه‌های دیگر خواهند بود. در سال‌های اخیر، کریدور زنگزور – یک حلقه حمل و نقل فرضی در قفقاز جنوبی – اهمیت پیدا کرده است.
به گفته نویسندگان این طرح، این کریدور از منطقه تقریبا ۴۰ کیلومتری( این مسیر، آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان را که توسط یک قطعه زمین به عرض ۳۲ کیلومتر از خاک ارمنستان از هم جدا شده‌اند، به هم متصل خواهد کرد)سیونیک ارمنستان در مرز با ایران عبور خواهد کرد. انتظار می‌رود کریدور جاده‌ای جدید بخشی از یک مسیر طولانی‌تر از آسیای مرکزی یا چین به ترکیه و از آنجا به اروپا باشد. مسیر زمینی جدید در قفقاز جنوبی ممکن است به کریدور حمل و نقل بین‌المللی ترانس خزر متصل شود. چنین لجستیکی نویدبخش سود اقتصادی آشکار برای برخی از کشورهای منطقه است، در عین حال محدودیت‌های سیاسی را نیز به همراه دارد که ممکن است مانع اجرای پروژه شود.
بحران اوکراین و سیاست تحریم‌های شدید غرب علیه روسیه، ترافیک بار از روسیه به اروپا را به طور جدی مختل کرده است. طبیعتاً، علاقه به مسیرهای حمل و نقل جایگزین افزایش یافته است. کریدور زنگزور یکی از آنهاست. این کریدور نویدبخش مزایای اقتصادی مانند احیای مسیرهای تجاری متصل کننده آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی، گسترش شبکه راه آهن متصل کننده روسیه، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه، افزایش تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی و تقویت سیستم حمل و نقل ترانس خزر، از جمله مسیرهای شرق-غرب-میانه (کریدور میانه) و شمال-جنوب است.
در کنار مؤلفه اقتصادی، یکی دیگر از دلایل افزایش علاقه به موضوع مورد بررسی، تقویت موقعیت ترکیه در قفقاز جنوبی پس از پایان جنگ ۴۴ روزه بین آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ است. راه‌اندازی یک کریدور جاده‌ای جدید در منطقه سیونیک ارمنستان ممکن است نفوذ آنکارا را در منطقه بیشتر تقویت کند، که بدون شک ارمنستان، ایران و روسیه آن را به عنوان یک چالش تلقی خواهند کرد. طبق گفته طراحان این طرح، کریدور زنگزور باید در امتداد مرز بین ارمنستان و ایران امتداد یابد. این شریان حمل و نقل فرضی، نام پیشنهادی خود را از منطقه تاریخی قفقاز جنوبی گرفته است.
همانطور که الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، بارها اشاره کرده است، کریدور زنگزور ممکن است به یک حلقه لجستیکی تبدیل شود که آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل خواهد کرد. در ارمنستان، این مسیر بیشتر به عنوان کریدور مغری (برگرفته از نام شهری در جنوب کشور) یا کریدور سیونیک و در ایران به عنوان کریدور تورانی ناتو شناخته می‌شود.
کریدور چهل و سه کیلومتری پیش‌بینی شده از منطقه سیونیک ارمنستان عبور خواهد کرد و به عنوان یک ارتباط حیاتی بین هورادیز در آذربایجان و نخجوان عمل خواهد کرد. از طرف آذربایجان، این کریدور در بزرگراه حمل و نقل هورادیز-آگبند و شبکه راه‌آهن ادغام خواهد شد. از طرف ترکیه، این مسیر به خط آهن و بزرگراه نخجوان-ایغدیر-قارص متصل می‌شود و یک مسیر زمینی مستقیم به آناتولی و فراتر از آن فراهم می‌کند. آذربایجان پیش از این پیشرفت قابل توجهی در توسعه بخش خود از زیرساخت‌ها، ساخت بزرگراه‌ها و خطوط راه‌آهن مدرن که تا مرز ارمنستان امتداد دارند، داشته است. این پروژه از نظر استراتژیک با تلاش‌های گسترده‌تر آذربایجان برای تقویت مسیرهای تجاری منطقه‌ای و ادغام منطقه برون‌بومی خود با اقتصاد ملی همسو است.
در مقابل، ارمنستان هیچ تلاش ساختمانی مرتبطی انجام نداده و همچنان با این کریدور مخالف است. در پاسخ به مخالفت ارمنستان، آذربایجان تلاش‌های خود را برای ایجاد یک مسیر ترانزیتی جایگزین از طریق ایران، که معمولاً به عنوان کریدور ارس شناخته می‌شود، تشدید کرده بود. این ابتکار شامل ساخت پیوندهای جاده‌ای و ریلی جدید بود که ترانزیت بدون وقفه بین سرزمین اصلی آذربایجان و نخجوان از طریق خاک ایران را تسهیل می‌کرد. این پروژه به عنوان یک جایگزین مناسب برای کریدور زنگزور مورد توجه قرار گرفته بود، و هم آذربایجان و هم ایران در حال کار بر روی ارتقاء زیرساخت‌ها برای تضمین اتصال روان بودند.
توسعه کریدور ارس، عزم آذربایجان برای دستیابی به تحرک استراتژیک و تاب‌آوری اقتصادی در مواجهه با تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی در داخل و اطراف منطقه را برجسته می‌کرد. همچنین، این کریدور، مبارزه منطقه‌ای گسترده‌تری را برای ساخت و کنترل مسیرهای حمل و نقل که همچنان چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی قفقاز جنوبی را در آینده شکل داده ، وبرجسته می‌کرد.
در واقع ارمنستان با استناد به نگرانی‌های مربوط به حاکمیت، امنیت ملی و نارضایتی‌های تاریخی، به شدت با این پروژه مخالف بود. رهبران ارمنستان ادعا می‌کردند که اعطای گذرگاه برون مرزی به آذربایجان از طریق قلمرو حاکمیتی آنها، تمامیت ملی را تضعیف می‌کند و سابقه‌ای ایجاد می‌کند که می‌تواند کنترل ارمنستان بر مرزهای خود را تهدید کند.
تسلط روسیه
اشاره به این نکته ضرورت دارد که قفقاز جنوبی پس از جنگ ۴۴ روزه در پاییز ۲۰۲۰ شاهد تغییرات ژئوپلیتیکی عمده‌ای بود که با پیروزی آذربایجان بر ارمنستان به اوج خود رسید. در حالی که ابعاد ژئوپلیتیکی درگیری قره‌باغ کوهستانی گسترده است، واضح است که پیامدهای آن از نظر توازن قدرت جهانی پس از جنگ حتی گسترده‌تر شده است. جنگ با امضای بیانیه سه جانبه در ۹ نوامبر، شامل ارمنستان، روسیه و آذربایجان، متوقف شد. این بیانیه منجر به آتش‌بس شد و بند سوم آن استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در امتداد خط تماس و کریدور لاچین در قره‌باغ کوهستانی را تشریح می‌کرد.
این توافق‌نامه تصریح می‌کرد که نیروهای حافظ صلح روسیه به مدت پنج سال در منطقه خواهند ماند و برای دوره‌های پنج ساله متوالی به طور خودکار تمدید می‌شوند، مگر اینکه یکی از طرفین حداقل شش ماه قبل از پایان دوره، قصد خود را برای پایان دادن به این ماده اعلام کند.
بازیگران منطقه‌ای دیدگاه‌های متفاوتی در مورد ایجاد کریدور حمل و نقل زنگزور دارند. اجرای پروژه «کریدور زنگزور» بخش جدایی‌ناپذیری از جاه‌طلبی آذربایجان برای تبدیل شدن به یک قطب حمل و نقل اوراسیا است که پتانسیل کمک قابل توجهی به رشد اقتصادی منطقه‌ای را دارد.ترکیه نیز قویاً از این پروژه حمایت می‌کند.
کریدرو زنگزور در شرایط جدید
اختلافات در مورد این منطقه ادامه داشت تا اینکه در این هفته؛ دو کشور در قفقاز جنوبی(آذربایجان و ارمنستان) با یکدیگر و ایالات متحده توافق‌نامه‌هایی امضا کردند که مسیرهای حمل و نقل کلیدی را بازگشایی می‌کند و در عین حال به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا از نفوذ رو به کاهش روسیه در منطقه بهره‌برداری کند. کاخ سفید اعلام کرد که این توافق‌نامه شامل توافقی است که یک کریدور ترانزیتی بزرگ ایجاد می‌کند که به نام مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی نامگذاری خواهد شد.
امضای توافق بین ارمنستان و آذربایجان، هر دو جمهوری شوروی سابق، ضربه‌ای ژئوپلیتیکی به روسیه، وارد می‌کند. در طول تقریباً چهار دهه درگیری، مسکو نقش میانجی را برای گسترش نفوذ خود در منطقه استراتژیک قفقاز جنوبی ایفا کرد، اما نفوذ آن پس از آغاز حمله تمام عیار به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به سرعت کاهش یافت. مقامات ارشد دولت ایالات متحده گفتند که این توافق که با میانجیگری ترامپ حاصل شد، به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا با عقب‌نشینی مسکو، نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
گروه گزارش