“آژنگ نیوز”: گروهی عقیده دارند که در زمان قدیم تسبیح در واقع حکم ماشین حساب برای محاسبه دقیق عبادت را داشته است. باین معنا که تسبیح گویان برای آنکه حساب از دستشان خارج نشود و بدانند که چندبار تسبیح گفته اند، ازدانه های تسبیح استفاده میکرده اند.
تسبیح پیش از آنکه به نخ کشیده شود و بصورت امروزی درآید ، قطعه سنگهای کوچکی بوده که به تعداد ۱۰۰ عدد در جیب راست میگذاشته اند و با ادای هر ذکر یک قطعه از آنرا به جیب چپ می انداخته اند بعدها برای سهولت در حمل و آسان کردن کار شمارش سنگها هر روز کوچکتر شد و به بند کشیده شد تا آنکه تسبیح امروزی شکل گرفت.
اوج استفاده از تسبیح از زمان قاجاریه آغاز میشود. در این دوران مردم برای گذران اوقاتشان در طول روز به گرداندن تسبیح اقبال نشان دادند و ناگهان استفاده از تسبیح در همه جا معمول شد.
رواج بهره گیری از تسبیح به جائی رسید که خرید و فروش آن از مشاغل مهم دوران قاجاریه به حساب می آمد.
یکی از معروفترین علاقه مندان به تسبیح ظهیر الدوله از دراویش معروف دوره قاجاریه است که از او به نام بزرگترین کلکسیونر تسبیح نیز یاد شده است.اگرچه در سالهای بعد در دوره پهلوی نیز عده زیادی به جمع آوری انواع تسبیح ها پرداخته اند.
معهذا قوام السلطنه رجل معروف سیاسی را میتوان صاحب کلکسیون تسبیح دانست بزرگترین دوستان قوام السلطنه عقیده داشتند که قوام هنگامیکه با امور مهم سیاسی مواجه میشد ، ساعتی با خود خلوت میکرد و در این ساعات معمولا گردش سریع دانه های تسبیح در دست اونشان میداد که قوام بشدت مشغول تحلیل وتجزیه موضوع خاصی است.
دکتر حسن ارسنجانی نیز از جمله کسانی بود که بجمع آوری تسبیح علاقه نشان میداد و تسبیح طلائی کم نظیری را که قوام السلطنه به او هدیه کرده بود همیشه با خود داشت.
تسبیح با داشتن ۳۳ دانه رسمیت می یابد و باداشتن صد دانه به کمال میرسد. تسبیح ۳۳ دانه که در دهه ۵۰ خورشیدی در محافل روشنفکرانه به تسبیح کوچولو ، شهرت یافته بودبیش از سایر انواع خود طرفدار داشت. اما تسبیح صددانه مخصوص حجاج و یا روحانیون بود و نوع بخصوص از آن به عنوان تسبیح هزار و یک دانه ، مطلوبترین نوع تسبیح برای دراویش به حساب می آمد.
عوامل تشکیل دهنده تسبیح عبارتست از : ۱- دانه های تسبیح۲ عدسی – شیخک ۴- بند تسبیح
در تسبیح های صد دانه معمولا پس از ٣۴ دانه اول یک عدسی و پس از ۳۲ دانه بعدی یک عدسی دیگر قرار میگیرد. در نقطه اتصال دوسوی بند تسبیح شیخک قرار میگیرد. بند تسبیح نیز نخ ؛ رسن و یا نخ نایلون بوده که از سوراخهای دانه های تسبیح، عدسی و شیخکا میگذرد.
دانه های تسبیح را از چوب ، مروارید ، یاقوت و تربت میساختند و مهمترین آنها عبارتنداز : تسبیح کشکول – تسبیح یسر – تسبیح پادزهر تسبیح کار عبداله و تسبیح شاه مقصودی
تسبیح یا ماشین حساب
پیش از آنکه اتوبوسرانی تهران بصورت شرکت واحد درآید ، رانندگان اتوبوسها یک رشته تسبیح صد دانه در مقابل خود بطور افقی قرار داده بودند که ورود هر مسافر را باگردش یک دانه ثبت میکردند و با پایان یک دوره کامل گردش تسبیح در دفتر مخصوصی علامتی میگذاشتند و این علامت نشانه گردش کامل یک دور تسبیح و نماینده مسافرانی بود که سوار شده بودند.
همچنین در بسیاری از حجره های قدیمی بازار ، کسانی که استطاعت خرید ماشین حساب نداشتند از تسبیح به عنوان «چرتکه» استفاده میکردند.
امروزه اصطلاحی با عنوان “تسبیح قاجار “درست شده است که برخی عنوان میدارند:مثلا این تسبیح در دوره قاجار ساخته شده و با قیمتهای گزاف آنها را به فروش می رسانند.
تهیه و تدوین:حسن محرابی
گروه تاریخ