“آژنگ نیوز”: تاسیس فرهنگستان ایران برای حل مشکل ورود لغات خارجی به زبان فارسی صورت گرفت زیرامشکل ورود لغات خارجی به زبان فارسی در اواخر سال ۱۳۱۳ بنهایت شدت خود رسید؛ و کارمندان ادارات هریک به سلیقه خود معادلی برای الفاظ بیگانه مخصوصا عربی پیشنهاد میکردند و بکار میبردند .
در اوایل سال ۱۳۱۴ وزارت معارف بخشنامه بی خطاب بوزارتخانه ها صادر کرد ، و ضمن آن استعمال لغات جدیدرا موقه تا تأسیس فرهنگستان و اقدام رسمی آن بنگاه ممنوع ساخت. در آخر فروردین همین سال نیز، رئیس الوزراء مراسله یه وزارت فرهنگ نوشت اقدام خود را مبنی بر جلب نظر شاه و دستور تأسیس فرهنگستان ابلاغ کرد .
پس از این مقدمات ، که مجوز قانونی بدست وزارت فرهنک میداد ، اولیاء آن وزارت خانه جلساتی با حضور عده یی از دانشمندان ، در عمارت سابق دانشکده حقوق ( خانه مرحوم اتابک در لاله زار) تشکیل دادند و اساسنامه فرهنگستان را تدوین کردند ، و در اردیبهشت ١٣١۴ از تصویب هیأت دولت گذرانیدند.
این اساسنامه، که شامل ۱۶ ماده است، وظایف فرهنگستان را اختصاراً باین شرح تعیین میکند :
–اختیار الفاظ واصطلاحات صحیح و مناسب با سعی در اینکه حتی – الامکان فارسی باشد .
-پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامتناسب خارجی تهیه دستور زبان فارسی
– تشویق شعر او ادبا، تشویق مؤلفین ومترجمین اصلاح خط فارسی طبق این اساسنامه فرهنگستاندو نوع عضو دارد پیوسته – وابسته . اعضاء پیوسته کسانی هستند که فرهنگستان از اجتماع آنان تشکیل میگردد.
اعضاء وابسته آنهایی هستند که بوسیله مکاتبه افکار و کمک های فرهنگی خود را بفرهنگستان میرسانند. خدمت اعضاء فرهنگستان افتخاری است و هیچگونه حقوقی از این حیث از دولت دریافت نمی کنند. انتخاب اعضاء پیوسته در آغاز تأسیس فرهنگستان به پیشنهاد وزارت فرهنگ و تصویب دولت بود.لیکن از آن به بعد به تصمیم فرهنگستان می باشد .
ملک الشعرای بهار از بنیانگذاران فرهنگستان
اولین جلسه فرهنگستان روز دو شنبه ۱۲ خرداد ١٣١۴ در عمارت دانشکده حقوق بریاست مرحوم فروغی و حضور ٢۴ نفر از اعضاء پیوسته که اسامی آنان ذیلا درج میشود افتتاح یافت .
۱ – آقای محمد تقی بهار ملک الشعراء
۲ – آقای غلامرضا رشید یاسمی
۳– آقای محمد علی فروغی
۴ –آقای حسن اسفندیاری
۵– د غلامحسین رهنما
۶– دکتر ولی الله نصر
۷–سید نصر الله تقوی
۸ –حسین سمیعی ( ادیب السلطنه)
۹– علی اصغر حکمت
۱۰– علی اکبر دهخدا
۱۱– بدیع الزمان فروزانفر
۱۲ – عبدالعظیم خان قریب
۱۳ – سعید نفیسی
١۴ – حسن و نوق
١۵ – حسین گل گلاب
١۶ – دکتر شفق
۱۷– دکتر محمود حسابی
۱۸ –دکتر علی پرتو اعظم
۱۹ دکتر عیسی صدیق
۲۰ محمد کاظم عصار
۲۱ – محمد فاطمی
۲۲– ، ابوالحسن فروغی
۲۳ –سرلشکر احمد نخجوان
٢۴ –سر تیپ غلامحسین مقتدر
علت اینکه چند نفر طبیب و نظامی و ریاضی دان بعضویت فرهنگستان انتخاب شده بودند آن بود که فرهنگ فقط جنبه ادبی نداشت ، و میدان فعالیت آن همه رشته های فرهنگی و علمی بود. بعلاوه برای وضع لغات نظامی و وطبى و علمى لازم بود از وجود اهل فن و تخصص استفاده شود.
در سالهای بعد بر شماره اعضاء پیوسته
باین شرح اضافه شد :
آقای دکتر قاسم غنی
آقای مصطفی عدل
آقای احمد اشتری
دکتر علی اکبر سیاسی
جمال الدین اخوی
ابراهیم پوردارد
حسنعلی مستشار
دکتر احمد متین دفتری
عباس اقبال
دکتر امیر اعلم (مرحوم)
آقای محمد حجازی
محمد قزوینی
سید محمد تدین
آقای مسعود کیهان
جلال همایی
دکتر رعدی
احمد بهمن یار
***
از تابستان ۱۳۱۴ فرهنگستان شروع بکار کرد ، و اگرچه وظایف دیگری غیر از اصلاح زبان داشت ولی چون توقع آنی مقامات دولتی همین فقره بود و از هر طرف با عضاء آن فشار وارد میآمد، همچون کارخانه یی که محصول خود را بمقادیر زیاد و مشا به بیرون بفرستد بکار تولید لغت پرداخت ، و هر روز تصویب تعداد زیادی واژه فارسی را بجای کلمات عربی و فرنگی اعلام میکرد.
توجه مختصری به ا ساسنامه فرهنگستان معلوم میدارد که نهایت دقت و احتیاط بکار رفته بود که فرهنگستان وارد جریانهای افراطی نشود و حتی خود از اقدامات جسورانه و بی رویه کمیسیون وزارت جنک جلو گیری کند. لیکن متأسفانه مقتضیات زمان طوری تأثیر خود را روی این مؤسسه بخشید که نتوانست بوظایف اصلی خود توجه و آنها را ایفاء کند. بدین معنی که فرهنگستان در عمل خود را مجبور دید در مقابل تقاضاها و دستورهای صریح وشدیدی که بوی میشد، قسمت عمده فرصت را صرف انتخاب لغات جدید بکند ، و تازه در این کار هم آزادی عمل نداشت .
غلامرضا رشید یاسمی از بنیانگذاران فرهنگستان
و آنچه در این زمینه انجام میداد، از طرفی معنی بر پرهیز از ایجاد تصور مخالفت با مقامات عالیه بود و از طرف دیگر نمیخواست شانه از زیر بار مسؤلیت خالی کند ، و میدان را یکسانی بسپارد که اگر در اینکار وارد میشدند کاخ زبان فارسی را یکسره ویران میساختند .
محمد علی فروغی در نطقی که در سال ۱۳۱۵ در فرهنگستان ایرادکرد، راهنماییها و اندرزهای حکیمانه در باب وظائف و راهی که باید بپیماید بدست داد که بمناسبت اهمیت چند جمله از آن نقل میشود:
درباره فرهنگستان اشتباهاتی شده بعضی آنرا کارخانه لغت سازی تصور کرده اند. بعضی خاصیت وجودش را در این دانسته اند که زبان فارسی را از الفاظ عربی بکلی پاک کند و شاید اشتباهات دیگری هم شده باشد هر چند این تصورات بکلی بیجا هم نیست ولی با حقیقت تفاوت دارد و مقصد عالیتر از آنست. اصل مقصود از فرهنگستان پیدا کردن و بدست دادن راه اصلاح و تکمیل زبان و ادبیات فارسی است که این عمل بهترین وسیله برای ایرانی کردن تمدن و تربیت مملکت و جلوه گر ساختن « فرهنگ اختصاصی این ملت است زبان فارسی بسیار شیرین و » ان دلپذیر است و ادبیات ما از بهترین ادبیات دنیا است …» اینهمه محتاج با صلاح و تکمیل است… و از سیر طبیعی صحیحی که بمقتضای زمان و روزگار می بایست بکند بازمانده و برای ادای معانی دو مفاهیمی که امروز محل حاجت است کافی نیست و ادبیات جدید ایرانی طبع ارباب ذوق کنونی را قانع و خرسند نمیسازد.
منبع :مجله عالم هنر اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۱
تهیه و تدوین :حسن محرابی
گروه تاریخ