“آژنگ نیوز”: پشم گوسفند در بافت فرشهای اصیل ایرانی نقش بسیار مهمی داشته است. زیرا نخ مورد استفاده در بافت فرش ارتباط مستقیم با کیفیت مواد اولیه یعنی پشم گوسفندان داشته است.بر این اساس در سالهای قبل و بویژه در دهه ۳۰ و ۴۰ خورشیدی پشم یک گوسفند برای بافت فرش از نظر مطلعین و کارشناسان فرش آذربایجان درجه بندی شده وسه نوع تشخیص داده شده بود. ممتاز ، خوب و متوسط . ممتاز ترین پشم یک گوسفند برای بافت فرش ، پشم هایی است که از گردن و پشت گوسفند چیده میشد.
زیرا پشم این دو نقطه از پوست گوسفند الیافش بلند تر است پشم خوب پشمی بوده است که از کمر و روی دنبه گوسفند بدست می آید و پشم متوسط پشمی است که از زیر شکم و رانها و یا از دست پای گوسفند بدست می آید. این نوع بشم الیافش نسبت به دو نوع دیگر کوتاهتر است و درآذربایجان و شاید در اصطلاح قالی بافان به آن «التک» میگویند.
از نظر دیگر، پشم گوسفند بردو نوع است. پشم بهاره و پشم پائیزه.تفاوت این دو نوع پشم همانطور که از اصطلاحی که برای آنها در نظر گرفته شده بر می آید این است که نوع اول راهنگام بهار از گوسفند زنده می چینند و نوع دوم را موقع پائیز .
پشم بهاره را در آذربایجان بعنوان «چندر» می شناسند و الیاف این نوع پشم بلندتر از الیاف پشم پائیزه و در نتیجه بهتر است. از پشم بهاره خامه ای بدست می آید که برای بافتن فرشهای ۳۰-۴۰ رج «ریز» مصرف میشود . پشم پائیزه را در آذربایجان بعنوان ” «گوزم» می شناسند و الیاف این نوع پشم کوتاهتر از پشم بهاره است.
در اینجا باید افزود که هر چه الیاف پشم بلند تر باشد خامه نخی که از ریسیدن پشم بدست می آید بازیکتر میتوان بدست آورد و هر چه خامه ایکه در یافت فرش مصرف میشود بازیکتر باشد فرش ظریفتر بافته میشود.
باز هم از جهت دیگر، پشم بردو نوع است پشم زنده و پشم دباغی پشم زنده پشمی است که موقع زنده بودن گوسفند از آن می چینند و دوام این نوع پشم خیلی زیاد است.
پشم کم دوام
اما پشم دباغی پشمی است که پس از ذبح گوسفند، موقعی به پوست پشم دار آنرا به دباغی بردند با انجام عملیات دباغی ، پشم از پوست گوسفند جدا میشد. دردباغخانه برای جدا کردن پشم از پوست گوسفند ، آهک مصرف می کردند و آهک از دوام الیاف پشم بمقدار بسیار زیادی میکاست و اگر چنین پشمی در قالی بافی مصرف میشد فرش بسیار کم دوام می گردید و زود نخ نما میشد .
درباره علت کم دوامی الیاف پشم دباغی ، مطلعین فرش آذربایجان می گفتند: در یک رشته الیاف پشم هم چربی وجود دارد و هم عصاره های دیگر و همین چربی و عصاره ها است که باعث مقاومت و نرمی الیاف پشم میگردد و حالت فنری به آن میدهد . اما موقعی که آهک به الیاف پشم میرسد چربی و عصاره های الیاف پشم را از بین می برد و الیاف خشک پشم بصورت نازک باقی میماند.
بهمین جهت فرشی که با پشم دباغی بافته شده باشد در ابتدا ظاهرا نرمتر بنظر میرسد و موقعی که دست روی «پرز» های چنین فرشی کشیده شود پرزهای فرش رویهم می خوابد. اما پس از مدت کوتاهی در حدود پنج شش ماه، یکباره پرزهای آن شروع بریختن می کند و فرش نخ نما می شود.فرشی با پشم زنده بافته شده باشد ابتدا ظاهرا زبر و ضخیم بنظر میرسد.چون الیاف پشم مصرفی آن ، چربی، و عصاره های لازم را دارا میباشد و حالت فنری دارد، موقعی که دست روی پرز های چنین فرشی کشیده شود «پرز» های آن رویهم نمیخوابد و دوباره بلند میشود . فرشی که از پشم زنده بافته شده است ابتدا کمی پرز میریزد ولی پس از یکی دو ماه دیگر پرز نمی ریزد و چنین فرشی است که هر چه باصطلاح «پا» بخورد روشن تر و زنده ترو بهتر میشود.
با این اوصاف روشن است که پس از گذشت بیش از نیم قرن از دهه ۴۰ کیفیت فرشهای ایرانی مبنی بر استفاده درست از مواد اولیه مناسب و اصیل قابل بررسی است!
گروه تاریخ