“آژنگ نیوز”:با نگاهی به تاریخچه اصطلاح پهلوی ،باید ابتدا اشاره کرد که پهلوی منسوب به پهلو است و این واژه از صورت ایرانی باستان پرثوه آمده است که در اصل به سرزمین پارت اطلاق می شد و منسوب به آن در زبان فارسی میانه پهلویگ و پهلوانیگ است. فارسی یا پارسی منسوب به پارس مشتق از صورت ایرانی باستان پارسه می باشد که نام سرزمین فارس است و منسوب به آن در زبان فارسی میانه پارسی است. در سنگنوشته های پارسی باستان این زبان پارسه و در متنهای فارسی میانه پارسیگ نام دارد که هر دو معادل پارسی (فارسی)” است. بنابراین از نظر اشتقاق، پهلوی به معنی “زبان پارتی” است و نه فارسی، ولی از دیرزمان نوشته های زردشتیان را که به فارسی میانه است پهلوی (در عربی فهلوی) نامیده اند. زمان این نامگذاری کی و علت آن چیست؟
قدیم ترین ماخذی که در آن زبان فارسی میانه، پهلوی (فهلوی) نامیده شده، روایت جاحظ (متوفی ۲۵۵ ه) است. بنابراین چنین می نماید که اطلاق پهلوی (فهلوی) به فارسی میانه (زبان متنهای زردشتی که به زبان متداول دوران ساسانی نوشته شده) از قرن سوم هجری است و همان گونه که پیش از این ذکر شد، در متون اصلی، دو اصطلاح پهلویگ و پارسیگ هریک به جای خود به کار می رفتند.اما در سده های نخستین دوران اسلامی اصطلاح “فارسی” را برای فارسی نو ” که از “فارسی میانه ” منحول شده بود، به کار می بردند، در نتیجه اطلاق آن به فارسی میانه” یعنی فارسی متداول زمان ساسانی موجب ابهام می شد.
از این رو، این زبان را در تقابل با “فارسی نو”، “پهلوی” نامیدند که از میان زبانهای ایرانی میانه، پس از فارسی میانه، از همه معروفتر بود و در این زمان “پارتی” (- پهلوانیگ، پهلویگ) دیگر زبان زنده ای نبود تا موجب ابهام گردد. بنابراین، در دوره ساسانی “پهلوانیگ / پهلویگ (= پهلوی، پارتی) در تقابل با “پارسیگ” (= فارسی میانه)، و در دوران اسلامی “پهلوی” (= فارسی میانه) در تقابل با “فارسی” (فارسی نو) قرار دارد.؟
دانشمندان کنوئی معمولا ” پهلوی” را برای زبان فارسی میانه زردشتی، و “فارسی میانه” یا ” فارسی میانه مانوی” یا “فارسی میانه تورفانی” را برای نوشته های مانویان به فارسی میانه به کار می برند، گرچه گاهی نیز اصطلاح “فارسی میانه زردشتی” در مورد متنهای زردشتی به فارسی میانه به کار می رود.
گروه تاریخ