کارشناسان اظهار می دارند،برج پیزای افغانستان در حال فرو ریختن است و این امر نگرانی هایی را بوجود آورده است.در میانه شهر هرات در غرب افغانستان و در مسیر خیابانی که به نام «خیابان» خوانده می‌شود، پنج منار سر برافراشته‌اند که جزو آثار مهم و تاریخی افغانستان به شمار می‌روند.
از میان این پنج منار یکی آن آهسته آهسته کج شده و حالا به مرحله‌ای رسیده است که هر لحظه احتمال سرنگونی آن می‌رود. این منار پنجم را مردم به نام منار پیزا هم یاد می‌کنند زیرا مانند برج پیزا در ایتالیا، این منار هم کج شده است.
کج شدن مداوم منار پنجم مصلی هرات موجب نگرانی دولت افغانستان شده است. به همین دلیل دو هفته قبل محمد اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان دستور داد که منار پنجم به‌سرعت بازسازی شود. حالا خبر می‌رسد که بنیاد آغاخان که مربوط به شاهزاده کریم آغاخان رهبر اسماعیلیه‌های جهان است، مسؤولیت بازسازی این منار را به عهده گرفته است.
صدیق صدیقی سخنگوی رئیس جمهور غنی روز چهارشنبه در یک رشته پیام توییتری نوشت که بنیاد آغاخان تصمیم به بازسازی منار پنجم مصلای هرات گرفته است (مجموعه این منار‌ها را به نام منار‌های مصلا می‌شناسند).
آقای صدیقی نوشت که هفته گذشته رئیس جمهور با اعضای بنیاد آغاخان و همچنان سازمان یونسکو در افغانستان دیدار داشته و در این دیدار رئیس‌جمهور خواهان همکاری آنان برای حفظ منار پنجم شده است. به گفته صدیقی حالا شاهزاده کریم آغاخان با ارسال نامه گفت که بازسازی منار پنج را بنیاد مربوط به او بر عهده می‌گیرد.
منار‌های مصلی هرات حاصل دوره باشکوه حکمروایی تیموریان بر هرات است. این دوره را به عنوان رنسانس شرق هم یاد می‌کنند. با مرگ امیر تیمور، امپراتوری بزرگی از وی به فرزندانش میراث رسید. با این که بعد از مرگ تیمور میان فرزندانش برای تصاحب قدرت درگیری رخ داد اما شاهرخ میرزا چهارمین فرزند تیمور خیلی زود توانست رقبا را از میدان به در کند.
شاهرخ پایتخت امپراتوری تیموریان را از سمرقند به هرات انتقال داد و شروع به بازسازی خرابی‌های پدرش کرد. همسر شاهرخ، ملکه گوهرشاد بیگم که زنی فاضل و دانشمند بود، پایه‌های دانش‌اندوزی را در هرات دوباره زنده کرد. یکی از کار‌هایی که ملکه گوهرشاد بیگم کرد، ایجاد دارالعلومی در هرات بود که شامل مدرسه و خانقاه و مسجد می‌شد.
براساس روایات در این دارالعلوم در حدود پنج هزار دانشجو به آموختن علوم متداول اشتغال داشتند. منار‌های هرات در واقع بخشی از گلدسته‌های مسجد و مدرسه گوهرشاد بیگم است. در اصل تعداد منار‌های مصلی ده عدد بود. در سال ۱۸۸۱ میلادی انگلیس‌ها که بر افغانستان و از جمله هرات مسلط بودند. برای این که توپ‌هایشان دیدرس کاملی برای حومه هرات داشته باشد و در صورت حمله روس‌ها بتوانند آنان را از دور آماج توپخانه قرار دهند، مجموعه مصلی هرات را ویران کردند.
از جمله ده منار تنها همین پنج منار باقی ماند. در دوران هجوم روس‌ها به افغانستان و جنگ داخلی، دومنار هم مورد اصابت موشک قرار گرفت و بخشی از آن تخریب شد که تا هنوز به همان شکل باقی مانده است. اما از چند سال پیش به این سو، یک منار دیگر از این مجموعه در داخل مدرسه گوهرشاد بیگم که حالا تبدیل به پارک اختصاصی خانم‌ها شده است، در حال کج شدن است. نهاد‌های مسؤول در هرات تنها کاری که کردند، کابل‌های محکمی را بر دور این منار بسته‌اند که البته نقش آن چنانی در جلوگیری از کج شدن منار نداشت.
قرار بود که سازمان فرهنگی یونسکو مربوط به سازمان ملل متحد، مجموعه مصلی هرات به اضافه شهر کهنه هرات را به عنوان ارزش‌های تاریخی مشترک جهانی ثبت کند. اما به دلیل ساخت و ساز مدرن اطراف این دو منطقه به خصوص گذر جاده اسفالت از وسط منار‌ها، یونسکو از ثبت منار‌ها و شهر کهنه هرات به عنوان میراث مشترک جهانی خودداری کرد.
چند سال بعد دولت افغانستان جاده‌ای را که از میان منار‌ها می‌گذشت، به این دلیل که باعث ارتعاش شده و زمینه سرنگونی منار‌ها را فراهم می‌کند بست و جاده جایگزین در نزدیکی منار‌ها برای تردد ایجاد کرد. با این حال هنوز این دو محل تاریخی نتوانسته‌اند ثبت میراث مشترک جهانی سازمان یونسکو شوند.
در استان هرات به صورت کلی بیش از ۶۰۰ اثر تاریخی وجود دارد که بخشی از این آثار و ابنیه تاریخی به دلیل بی‌تفاوتی در آستانه از بین رفتن‌اند. جنگ‌های داخلی نیز مزید بر علت شده‌اند و بخشی از هویت تاریخی این جغرافیا را از بین برده‌اند و بخشی دیگر نیز در آستانه ویرانی‌اند.
فریدون آژند
گروه گزارش