“آژنگ نیوز”:به مناسبت درگذشت دکترغلامعباس توسلی ،مروری بر دستاوردهای ایشان داریم .در حقیقت نام غلامعباس توسلی با علم جامعه‌شناسی در ایران عجین است. به گونه‌ای که می‌توان گفت بیشتر چهره‌های امروز جامعه‌شناسی ایران از دانشجویان وی هستند. درباره او می‌گویند: «غلامعباس توسلی حافظه زنده جامعه‌شناسی است.» در کنار این چهره علمی، توسلی در دوره‌ای چهره سیاسی نیز داشت. اما به گواه نزدیکانش، هیچگاه «سیاست» و «علم» را با هم خلط نکرد و با تعهد به نهال ضعیف جامعه‌شناسی در ایران، کاری کرد که امروز این رشته، دستاوردهای پژوهشی و آموزشی مهمی را تجربه کند.
دکتر غلامعباس توسلی در سال ۱۳۱۴خورشیدی در قصبه رشتخوار از توابع تربیت حیدریه که امروز به شهرستان مستقلی تبدیل شده است زاده شد. پس از طی مراحل مقدماتی تحصیل در محل، دوره دبیرستان را در تربت حیدریه و مشهد گذراند و در سال ۱۳۳۶ با گذراندن کنکور ورودی وارد دانشسرای عالی تهران شد. او توانست مدرک لیسانس خود را با احراز رتبه اول در خرداد ۱۳۳۸به دست آورد.وی در خصوص تحصیلاتش در خارج از کشور گفته است: در ابتدا من نفر نخست آزمون در رشته زبان فرانسه شدم به همین دلیل ادامه تحصیل در این رشته را برگزیدم.
با تلاش بسیار موفق شدم بعد از سه سال تحصیل در دانشسرای عالی، نفر اول آن دوره شوم. دانشسرا این شانس را به نفرات برتر می‌داد که بلافاصله بعد از فارغ‌التحصیلی، به‌عنوان دبیر تدریس کنند و بعد از انجام کار قانونی خود برای ادامه تحصیل به پاریس بروند تا در رشته تخصصی خود، دکترا دریافت کنند. به این اعتبار، من یک سال در دانشگاه عالی تدریس کردم و بعد از آن در اول مهر سال ۱۳۳۹ راهی پاریس شدم.
زمانی که به پاریس مهاجرت کردم نخست مشغول تحصیل در رشته «ادبیات فرانسه» شدم، ولی این رشته چندان ایده‌آل من نبود که بخواهم مدت ۴سال اقامت در پاریس فقط ادبیات فرانسه بخوانم. از این رو، تصمیم گرفتم تغییر رشته بدهم و در رشته اقتصاد تحصیل کنم. در آن چهار سال نمی‌تونستم هم موفق به اخذ دکترا شوم و هم لیسانس در رشته دیگری را بگیرم.
در آن سال‌ها دکتر علی شریعتی هم در پاریس بودند با ایشان و دیگر دوستان که مشورت کردم به این نتیجه رسیدم که در رشته علوم اجتماعی ادامه تحصیل دهم. این رشته بتازگی در دانشگاه‌های پاریس تأسیس شده بود و علاقه‌مندان زیادی داشت. دانشمندان زیادی از دیگر کشورها به پاریس می‌آمدند و در این حوزه سخنرانی می‌کردند. طولی نکشید که من شیفته این رشته شدم؛ این بود که تصمیم گرفتم غیر از دکترای ادبیات فرانسه یک لیسانس دیگر هم بگیرم.
علوم‌اجتماعی را در سطح کارشناسی و زبان فرانسه را در سطح دکترا تحصیل کردم. آن سال‌ها در ایران تحصیل در رشته زبان فرانسه در حال کمرنگ شدن بود و به جای آن، رشته زبان انگلیسی قوت می‌گرفت. من و دیگر دانشجویان اعزامی به سراغ سرپرست دانشجویان در پاریس رفتیم و از ایشان خواستیم که اجازه بدهند که ما در رشته‌ای به غیر از ادبیات فرانسه درس بخوانیم. خوشبختانه با این درخواست ما موافقت شد و به ما گفتند: آزادید در هر رشته‌ای که می‌خواهید ادامه تحصیل دهید.
آن سال‌ها بیشتر رشته‌ها با هم مشترک بودند در سطح دکترا دو نوع دکترا وجود داشت؛ نخست، دکترای دولتی و دیگری دکترای دانشگاهی. این دو در عمل با یکدیگر متفاوت بودند. دانشجویانی که از تهران به پاریس می‌رفتند و در دانشگاه تحصیل می‌کردند در واقع «دکترای دانشگاهی» دریافت می‌کردند. اما آنهایی که در پاریس لیسانس می‌گرفتند و همانجا اقامت داشتند موفق به اخذ «دکترای دولتی» می‌شدند، در واقع «دکترای دولتی» به معنی تأیید دانشجویان از سوی دولت فرانسه بود.
اگر من در تهران زبان فرانسه نخوانده بودم نمی‌توانستم دکترای دولتی بگیرم. بنابراین آن سه سالی که در ایران درس خواندم آمادگی بیشتری برای خواندن رشته‌های اقتصاد و جامعه‌شناسی را برای من فراهم کرد.
من در رشته جامعه‌شناسی، چهار دانشنامه با عناوین جامعه‌شناسی عمومی؛ روانشناسی‌اجتماعی؛ اقتصاد اجتماعی و مبانی جامعه‌شناسی را گذراندم.
دکتر توسلی در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت و با عنوان استادیار کار تدریس را در دانشسرای عالی تهران که تعهد خدمت داشت از سر گرفت. همزمان به دعوت مدیر موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی داشگاه تهران در آن موسه به کار تحقیق و پژوهش پرداخت و چندین طرح پژوهشی را سرپرستی کرد. و بالاخره برحسب خواست دانشگاه تهران از سال ۱۳۵۰ به طور تمام وقت به دانشگاه تهران منتقل شد و در سال ۱۳۵۱ به مرتبه دانشیاری ارتقا یافت. در پی بازنشسته شدن مرحوم دکتر غلامحسین صدیقی و تأسیس دانشکده علوم اجتماعی دکتر توسلی با رأی اساتید گروه جامعه‌شناسی به عنوان مدیر گروه انتخاب شد که با انتخاب مجدد تا سال ۱۳۵۶ در این سمت خدمت کرده در عین حال سرپرستی انتشارات دانشکده را نیز به عهده داشت.
دکتر توسلی در سال ۱۳۵۶ به مقام استادی دانشگاه ارتقا یافت و در سال ۱۳۵۷ با استفاده از فرصت مطالعاتی در دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) به مطالعه و پژوهش پرداخت و چندین مقاله متشر کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی دکتر توسلی به ریاست دانشگاه اصفهان برگزیده شد و حدود دو سال (تا سال ۱۳۵۹) در این سمت باقی ماند. از سال ۱۳۵۹تا ۱۳۶۲ به دعوت ستاد انقلاب فرهنگی، سرپرستی گروهها برنامهریزی علوم انسانی را بر عهده داشت که در این مدت 56 فقره برنامه درسی در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا با همکاری اساتید رشته‌های مختلف تهیه و تنظیم و مدون شده و در بازگشایی دانشگاه مورد استفاده قرار گرفت. دکتر توسلی از سال ۱۳۶۳ مجدداً کار تدریس و تحقیق خود را در دانشکده علوم اجتماعی ادامه داد و از سال 1364 مدیریت گروه جامعه شناسی را به عهده گرفت و در سال ۱۳۶۵ به ریاست دانشکده علوم اجتماعی انتخاب شد. در این سمت دوره دکتری جامعه شناسی و نامه علوم اجتماعی را (پس از ده سال توقف) دایر کرد و مدیر مسئول آن شد.
دکتر توسلی در طی دورههای خدمت دانشگاهی خود بیش از ۲۰ جلد کتاب درسی و کمک درسی نظری و کاربردی تألیف و ترجمه و منتشر کرده است که برخی از آنها چندین بار تجدید چاپ شده و بعضی از آنها مشمول تشویق و دریافت لوح سپاس شده است.
گروه سنجی و پویایی گروهی (چاپ پنجم)، نظریههای جامعه شناسی (چاپ نهم) جامعه شناسی کار و شغل (چاپ ششم) بینشها و گرایشهای عمده در جامعه شناسی (چاپ دوم) جامعه شناسی شهری (چاپ ششم)، آینده بنیانگذاران جامع هشناسی (چاپ دوم)، مبانی جامعه شناسی (چاپ چهاردهم) فلسفه تاریخ از دیدگاه جامعه شناسی، روشنفکری و اندیشه دینی، جستارهائی در جامعه شناسی معاصر، پایان نظم و جامعه شناسی دینی و مشارکت و آسیبهای از آن جمله اند دکتر توسلی بیش از ۵۵ مقاله علمی ـ پژوهشی به زبانهای فرانسه، انگلیسی و فارسی در مجلات معتبر داخلی و بین المللی منتشر کرده است و بینش از ۶۰ سخنرانی در کنفرانسهای بین المللی و داخلی ارائه داده است که اغلب آنها در مجموعه کنفرانسها یا خلاصه مقالات به چاپ رسیده است سایر فعالیتها دکتر توسلی: حدود ۴۰طرح تحقیقاتی را سرپرستی و مدیریت کرده که از آن جمله طرح رابطه مشارکت و آسیبهای اجتماعی است که در سال ۱۳۷۲-۷۳ طرح برگزیده و نمونه دانشگاه شناخته شده و جایزه دریافت کرده است دکتر توسلی بیش از ۲۰ رساله دکترا و ۵۰ رساله کارشناسی ارشد را راهنمایی کرده و از بنیانگذاران انجمن جامعه شناسی ایران است که ۷ سال ریاست این انجمن را نیز به عهده داشته است. دکتر توسلی عضو انجمن بینالمللی جامعه شناسی و انجمن بین المللی جامعه شناسی دینی و رئیس انجمن فرهنگی مطالعات بین المللی جوامع فارسی زبان است نامبرده بیش از ۱۱ سال نماینده شورای پژوهشی و عضو هیئت ممیزه دانشگاه بوده و در سال ۱۳۸۲ برای سومین دوره به مدیریت گروه جامعه شناسی انتخاب شدند.
ایشان تا نیمه دهه ۹۰ شمسی درکسوت استادی در موسسه تحقیقات اجتماعی و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و سایر دانشگاهها به تدریس نظریات و حوزه های جامعه شناسی به آموزش و پژوهش اشتغال داشتند.
دکتر غلامعباس توسلی پس از یک دوره بیماری ، در سن ۸۵ سالگی در ۲۵ مهرماه ۱۳۹۹ دار فانی را وداع گفت .
گروه گزارش